Cá mòi đã ra đi
Cá mòi tươi nướng lên cách thômộc, không cần ướp gia vị vì mỡ cá thơm phức, chỉ dầm nước mắm tỏi ớt chấm cánướng đủ ngon đáo để. Ảnh: SGTT
Bà nội tôi nói, mùa thu con chimcu ngói bay về cửa sông chui xuống nước hoá kiếp thành con cá mòi. Mùa xuân, cámòi từ cửa sông ngược lên nguồn. Người ta bắt cá mòi, mổ bụng ra thấy nó có cáimề của con cu ngói. Tôi đang nghĩ tới linh hồn của một con chim hiền lành mùa hèđi lượm hạt trên rẫy. Quê tôi có câu hát bắt quờ về nó: “Con cu ăn đậu ăn mè/Ănchi của mụ mụ đè con cu tôi”.
 |
Ba tôi nói, cá mòi là cá mòi, làmchi có chuyện chim con biến thành con cá như bãi bể nương dâu. Tôi không biếttin vô ai vì khi tôi lớn khôn ở quê, con cá mòi tự nhiên biến mất. Người ta nói,thế chiến thứ hai, người Nhật sang Việt Nam, tới biển Cửa Đại rải thuốc để nhửcá mòi về biển của họ.
Trên thực tế khoảng 50 năm kể từnăm 1945, cá mòi biệt tích trên sông Thu Bồn. Sau này tôi đọc tài liệu mới biếtcá mòi thuộc họ cá trích, sống thành bầy, bơi khắp các biển trên trái đất nàynhư một phương pháp tự vệ hữu hiệu để bảo vệ nòi giống khỏi bị tuyệt diệt bởinạn “cá lớn nuốt cá bé”. Mùa xuân và mùa hè, cá mòi bơi về các vùng bờ biển phíaBắc. Mùa thu và mùa đông cá bơi ngược lại vùng bờ biển phía Nam. Cuộc lãng du vìsinh tồn và số phận thúc ép đã biến loài cá mình dẹp vảy ánh bạc này trở thànhmột cái gì đó bí ẩn và u hoài trong tâm trí người dân quê tôi.
Những năm đói ăn sắn trừ cơm,trên bàn nồi canh rau lang ứ hự nấu suông với muối, ba tôi chống đũa ước ao,phải chi có được một hũ mắm cá mòi. Mắm cá mòi, nấu canh rau lang đã thuộc hàngmiếng ngon xa xỉ. Những năm sơ tán vô rừng, đốt đống lửa than giữa đêm sưởi ấm,ba lại ước ao giá có một vỉ cá mòi ngồi nướng thì hắn thơm biết mấy.
Và cho tới một ngày…
Cách đây mười mấy năm, buổi sángđó má đi chợ về, mở tấm lá chuối úp cái thúng ra, kêu ba lại khoe: Ông ơi tôithấy ngoài chợ mình họ bán cá mòi đây! Ba tôi liếc qua, nói cá đó nó giông giốngcá mòi thôi chớ làm chi còn cá mòi. Má tôi cãi, chính là nó ông quên rồi à?Những con cá mòi mình dẹp dẹp, bỏ lên than đỏ nướng, mỡ chảy ra thơm lừng, dầmvới nước mắm tỏi, ngon nhức răng.
Tôi hỏi ba, phải cá mòi sông mìnhkhông? Ba nói, không! Tôi hỏi có ngon không? Ba nói, không! Những năm gần đây,cá mòi về lại ven biển và trên sông Thu Bồn nhiều vô kể. Tôi bắt đầu thưởng thứchương vị của con cá lãng du huyền thoại này với cảm giác của mối tình đầu. Cámòi trong tôi chưa hề có cuộc chia ly với tất cả mùi vị vẫn còn nguyên sơ phíatrước.
Từ thời cổ điển, cư dân vùng ĐịaTrung Hải cũng đã ưa chuộng cá mòi. Caesar và người La Mã rất thích loài cá này.Người Hy Lạp, Ý, Tây Ban Nha, Pháp… gọi con cá mòi nhỏ là cá sardine, cá mòi lớnlà pichard… Ở quê tôi, con nhỏ gọi là cá mòi ranh, con lớn cá mòi dầu.
Mấy chục mùa xuân, cá mòi luânlạc nay đã trở về!
Theo Nguyễn Minh Sơn
SGTT
