Đối tác thành cá mập, doanh nghiệp nuốt nhau

Câu chuyệnrắn nước và nhím

Cổ đông Bibicađang lo lắng khi thương hiệu bánh kẹo hàng đầu Bibica có thể sẽ vĩnh viễnbiến mất và thay vào đó là thương hiệu Lotte - Hàn Quốc

Điều lo ngại nàylà hoàn toàn có cơ sở khi mà vị chủ tịch HĐQT , ông Jung Woo Lee trong đạihội cổ đông mới đây đã công bố hoãn việc thay đổi tên công ty thành CTCPLotte - Bibica nhưng thay vào đó lại ra sức thuyết minh về thương hiệuLotte.

Quá lo ngại, cáccổ đông nhỏ đã phản ứng mạnh mẽ khiến "phe ngoại" không có thêm một chântrong HĐQT. Cụ thể, ông Seok Hook Yang, giám đốc tài chính của Bibica chỉđạt tỷ lệ 53,32%, thấp hơn quy định là 65%. Lotte chưa thực sự thống trị tạiBibica nhưng với tỷ lệ sở hữu 38% và vai trò chủ tịch HĐQT... Lotte hiệnđang có rất nhiều quyền lực. Nguy cơ không lâu nữa Bibica có thể sẽ vĩnhviễn không.

Năm 2007, Lottethâm nhập thị trường Việt Nam qua một hợp đồng hợp tác chiến lược với Bibicatừ 10/2007.

Theo đó,Bibica đã chuyển nhượng cho Lotte 30% tổng số cổ phần tương đương khoảng4,6 triệu cổ phiếu với một loạt các thỏa thuận như: Lotte hỗ trợ BBC nhập khẩu sản phẩm của Lotte, phân phối tại Việt Nam, giúp BBC xuất khẩusản phẩm sang Hàn Quốc; giúp BBC mở rộng và phát triển kinh doanh tronglĩnh vực bánh kẹo.

Xuất khẩu sảnphẩm bánh Lottepie không thấy đâu bởi giá Lotte đề xuất mua thấp hơn nhiềuso với khả năng BBC có thể tự chào bán (6,9 USD/thùng so với 8,4 USD/thùng).Thế nhưng, năm 2011 khi dây chuyền bị sự cố, BBC phải nhập khẩu loại bánhnày cũng qua Lotte (để bán trong nước) nhưng với giá 7,4 USD/thùng.

Trong khi đó, sự"hỗ trợ Bibica mở rộng và phát triển kinh doanh trong lĩnh vực bánh kẹo" lạilà xây dựng và phát triển một thương hiệu thuần túy có lợi cho Lotte - bánhLottepie. Điều này có nghĩa là Bibica đang phát triển doanh số bán hàng trênthương hiệu Lotte. Hơn thế, Bibica đang phải bỏ chi phí để xây dựng thươnghiệu hộ Lotte.

Và đến nay, ôngTrương Phú Chiến, Phó chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Bibica cũng đã từngthừa nhận, hợp đồng hợp tác giữa Bibica và Lotte ký kết năm 2007, thời gianvừa qua lợi ích mới nghiêng chủ yếu về phía Lotte.

Ban đầu, hợpđồng nói trên là văn bản hợp tác toàn diện giữa hai bên, nhằm mục đích haibên cùng lớn mạnh. Tuy nhiên trong quan hệ hợp tác này, không những khôngđược hưởng lợi, cho tới thời điểm này, nhiều người còn lo ngại về khả năngdoanh nghiệp đứng thứ hai trong lĩnh vực sản xuất bánh kẹo tại Việt Nam nàysẽ rơi hẳn vào tay người Hàn Quốc.

Có thể thấy,trường hợp Bibica không mấy khác với chú rắn nước mất tổ vì cho nhím ở nhờtrong câu chuyện "Rắn nước và nhím".

Không chỉBibica, rất nhiều doanh nghiệp hàng đầu trong các ngành tiềm năng đang đứngtrước nguy cơ bị thâu tóm và sẽ không dễ dàng để chống trả.

Giữa tháng3/2012, Công ty nhựa Thái Lan Nawaplastic Industry (Saraburi) Co.  bấtngờ thông báo trở thành cổ đông lớn nắm 16,72% vốn của Nhựa Bình Minh (BMP)và 22,67% vốn của Nhựa Tiền Phong (NTP) - hai doanh nghiệp lớn nhất tronglĩnh vực sản xuất ống nhựa xây dựng tại Việt Nam.

Trước đó, đạigia nhựa Thái Lan (Thai Plastic and Chemical - TPC, công ty mẹ của Saraburivà hiện chiếm 50% thị phần ống nhựa PVC tại Thái Lan) đã âm thầm mua vàolượng lớn cổ phiếu NTP và BMP để trở thành cổ đông lớn thứ 2 tại 2 doanhnghiệp này sau Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC).

Đây là động tháinhằm thâm nhập thị trường Việt Nam của TPC và chính tập đoàn này cũng khôngngân ngại cho biết có kế hoạch nâng ty lệ sở hữu lên 49% tại cả NTP và BMP.Trước mắt, nếu muốn tăng tỷ lệ sở hữu lên trên 25%, TPC sẽ phải tiến hànhchào mua công khai hoặc xin ý kiến đại hội cổ đông của 2 công ty.

Được biết, TPCcó ngành nghề sản xuất và sản phẩm tương đồng và lại là một trong những nhàcung cấp nguyên liệu cho NTP và BMP. Điều này cho thấy, rõ ràng TPC sẽ khôngthuần túy chỉ là đầu tư tài chính mà chủ yếu là muốn nắm chi phối thị trườngsản phẩm nhựa xây dựng Việt Nam mà hiện NTP và BMP đang nắm thị phần chủ yếu(NTP chiếm hơn 70% thị phần miền Bắc, BMP chiếm hơn 50% thị phần miền Nam).

Một thương vụkhác cũng khá nổi tiếng là vụ tập đoàn thương mại đa ngành Sojitz của NhậtBản vừa cho biết đang có kế hoạch hợp tác cùng một hãng thực phẩm đồng hươnglà Kokubu để mua lại CTCP thương mại dịch vụ sản xuất Hương Thủy.

Theo đó, Sojitzsẽ cùng Kokubu mua thêm 25,99% cổ phiếu Hương Thủy để nâng cổ phần nắm giữlên 51% và biến doanh nghiệp này trở thành một công ty con tại Việt Nam.

Hương Thủy làmột doanh nghiệp có trụ sở tại TPHCM và là một công ty bán lẻ thực phẩm lớntại Việt Nam với mạng lưới vận chuyển trên toàn quốc và 12 cơ sở trungchuyển sản phẩm chuyên cung cấp thực phẩm, đồ uống cho khoảng 40.000 cửahàng trên cả nước.

Dự kiến, sau khimua, Sojitz sẽ sử dụng mạng lưới hạ tầng có sẵn này và kết hợp với bí quyếtphân phối hàng hoá của Kokubu để khai thác thị trường trong nước cũng nhưnghiên cứu khả năng xây dựng mạng lưới cung cấp hàng thực phẩm cho Myanmar,Campuchia và dần mở rộng ra toàn bộ khu vực Đông Nam Á.

Ngoài ba trườnghợp trên, tại Việt Nam xuất hiện khá nhiều thương vụ đối tác ngoại mua cổphần của các doanh nghiệp nội và rất có thể có âm mưu thâm tóm. Từ một vàihiện tượng, giờ đây đã xuất hiện thành một làn sóng với một loạt vụ mua bánnhư: Kirin Holdings mua lại Interfoods, Daio Paper mua cổ phần Giấy Sài Gòn,Ezaki Glico mua 10,5% cổ phần Kinh Đô (KDC), Quỹ DI Aisan Industrial Fundmua 31% cổ phần Thiết bị Y tế Việt Nhật (JVC), Nichirei Foods mua 19% cổphần của Cholimex Food, CTCP Xây dựng Cotec - Coteccons sẽ phát hành 10,43triệu cổ phiếu, tương đương 24,7% vốn điều lệ sau phát hành cho đối tácchiến lược Kusto Group...

Thị trườngnội địa bị chi phối

Việc các cổ đôngchiến lược ngoại thâu tóm các doanh nghiệp nội địa đang rấy lên nhiều điềuđáng lo ngại khi họ nhắm tới việc thống trị những lĩnh vực sản xuất và phânphối tiềm năng tại Việt Nam.

Trong trường hợpthâu tóm Bibica, tập đoàn Lotte của Hàn Quốc chắc chắn đang hướng tới việcchiếm lĩnh một thị phần không nhỏ trong lĩnh vực sản xuất và phân phối bánhkẹo tại Việt Nam. Điều này là rõ ràng bởi Bibica hiện là đơn vị có sản lượngcũng như thương hiệu xếp thứ hai tại Việt Nam (chỉ sau Kinh Đô) với nhà máysản xuất sẵn có và mạng lưới phân phối sẵn có của Bibica lên đến 20.000 cửahàng.

Trong khi đó,TPC nếu chi phối thành công NTP và BMP thì chắc chắn sẽ chi phối thị trườngsản phẩm nhựa xây dựng Việt Nam bởi hiện tại NTP và BMP là hai doanh nghiệpđang dẫn đầu cả nước trong lĩnh vực này.

Hơn thế, TPCđã thâm nhập vào ngành nhựa Việt Nam một cách quá dễ dàng. Trên thực tế,nếu bỏ vốn đầu tư trực tiếp, xây dựng nhà máy tại Việt Nam, thì để xâydựng được hệ thống phân phối tương tự như NTP hay BMP, TPC phải mất rấtnhiều thời gian, với số vốn vài trăm triệu USD. Trong khi số tiền bỏ ramua hai cổ phần NTP và BMP trong thương vụ vừa qua được một số chuyêngia dự đoán không quá 50 triệu USD.

Mất đi một cáitên DN cũng không có gì ghê gớm, nhưng vấn đề nguy hiểm hơn là các một sốngành sản xuất và và hệ thống phân phối tiềm năng sẽ bị rơi vào tay các đốitác nước ngoài.

Rõ ràng, trongcả ba trường hợp Bibica và NTP, BMP trên, các đối tác nước ngoài có thể sẽrất nhanh chóng chiễm lĩnh thị trường trong nước với giá rẻ. Họ tất nhiênkhông tốn công sức xây dựng nhà máy, xây dựng thương hiệu cũng như xây dựnghệ thống phân phối.

Một khi đã hìnhthành một doanh nghiệp hoàn toàn chịu sự quản lý của họ thì việc điều hànhcông ty này như thế nào là phụ thuộc hoàn toàn vào các ông chủ ngoại. Họ cóthể chỉ định doanh nghiệp mua nguyên liệu của chính họ ở ngoài nước, nhậphàng hóa về bán... Việc giấu lãi, chuyển giá, trốn thuế... hoàn toàn có thểxảy ra, giống như đa phần các doanh nghiệp FDI hiện đang làm.

Điều lo ngại lớnnhất là ngay cả những lĩnh vực sản xuất hàng lương thực, thực phẩm, tiêudùng cũng sẽ bị thống trị bởi các thế lực nước ngoài, giống như mảng sảnxuất thức ăn cho gia súc, gia cầm. Nếu điều này xảy ra thì ảnh hưởng đối vớinền kinh tế là rất lớn. Khi đó, ngay cả việc muốn phát triển những lĩnh vựcthuộc về thế mạnh như trồng trọt, chăn nuôi... cũng sẽ rất khó khăn.

Mặc dù nguy cơlà lớn và rõ ràng như vậy nhưng hiện tại dường như sự hỗ trợ từ cách chínhsách bảo vệ các ngành sản xuất trong nước là rất thấp. Luật Cạnh tranh hiệnkhông có quy định đề cập đến việc một nhà sản xuất nắm thị phần chi phối mặthàng nào đó ở nước ngoài khi mua cổ phần số lượng lớn của các doanh nghiệpnắm thị phần chi phối cùng mặt hàng đó tại Việt Nam có bị hạn chế hay phảibáo cáo cơ quan quản lý Việt Nam.

Hơn thế, nhữngkhe hở trên TTCK cũng sẽ khiến các doanh nghiệp nội địa thiếu kinh nghiệmkhó thoát khỏi những tập đoàn già đời nước ngoài. Trường hợp room 49% chonhà đầu tư nước ngoài là hoàn toàn có thể lách được nếu đối tác ngoại thựchiện đầu tư vào BBC thông qua việc đầu tư vào một công ty Việt Nam.