Thoi đưa lách cách "Sừng Trời"

Vừa mới nắng như đổ lửa ở thịxã Nghĩa Lộ (Yên Bái), nhưng khi vượt qua mấy vòng cua tay áo trên quốc lộ 32,lên đến đỉnh đèo Khau Phạ, hơi lạnh thấu xương trong mây phủ mịt mù khiến taylái tôi chao nghiêng. Bên kia Sừng Trời, đó là ngút ngàn Mù Cang Chải.

Ngàn mây Mù Cang Chải

Trên đỉnh đèo Khau Phạ - nơi đượccoi là nóc nhà của tỉnh Yên Bái, với độ cao hơn 1.500m bốn mùa mây phủ dày đặc,chàng trai người Thái Lương Văn Sùng, nói tiếng Hà Nội mượt như dân thủ đô giảithích: Khau Phạ tiếng bọn em nghĩa là Sừng Trời anh ạ. Tiếng Mông người ta gọicon đèo này là Đớ Chua - đỉnh núi lộng gió.

Bà Ló Thị Ngôi ngày ngày ngồi bên khung cửi.

Tôi mở Google ngay trên điệnthoại di động, có tới hơn 20 ngàn kết quả cho địa danh Khau Phạ. Wikipedia giảithích rằng, đó là chiếc sừng nhô lên tận trời xanh.

Phóng tầm mắt xuống thị trấn MùCang Chải, chỉ thấy lô nhô những nóc nhà trong bảng lảng khói sương. Ruộng bậcthang danh bất hư truyền mùa này chỉ còn trơ đất, nhưng nét hùng vĩ vẫn lồ lộtrên những thung lũng trải dài triền miên.

Cao Phạ, La Pán Tẩn, Tú Lệ, NậmCó, Chế Cu Nha… giờ đã là báu vật không chỉ của miền Tây Bắc. Đi bộ, nhưng bướcchân thoăn thoắt nên Lương Văn Sùng tới Mù Cang Chải chẳng sau tôi là mấy.

Thị trấn Mù Cang Chải nằm lọtthỏm giữa trùng trùng rừng núi. Ngày nắng cũng như mưa, bốn mùa mây che phủkhiến du khách qua Mù Cang Chải có cảm giác như bước qua thị trấn ngàn mây.

Trường mầm non Mù Cang Chải chênhvênh bên suối Nậm Mơ, lưng dựa vào vách núi, sáng rực cả một góc trời bởi mùahoa ban trắng rừng. Cô giáo trẻ Phạm Thị Thanh Hằng dạy ở đây được 3 năm, quêtận Tiền Hải (Thái Bình). Học xong tình nguyện lên cắm bản nơi rừng núi, đến bâygiờ Mù Cang Chải như là quê hương thứ 2 của cô.

“Học trò ở đây người Kinh,người Mông và người Thái đủ cả. Các em ngoan và học giỏi lắm” – Hằng tâm sự.

Sáng sớm, tôi xuống chợ thị trấnMù Cang Chải. Chẳng phải ngày lễ, nhưng bà con người Mông, người Thái từ trênnúi đổ xuống tấp nập. Những cô gái Mông xinh xẻo trắng trẻo trong trang phục váyáo thổ cẩm sặc sỡ, thơ thẩn dọc đường.

Vàng Du Liên – cô gái Mông có cáitên như người Tàu cười bẽn lẽn trước ống kính. Du Liên thẹn thùng nói tiếng Kinhlơ lớ, đại ý bảo rằng, cái bộ váy thổ cẩm này đây, chính là sản phẩm của ngườiThái. Rồi cô chỉ về bên kia suối Nậm Mơ. Xa xa, từng làn khói trắng của một vàingôi nhà sàn bốc lên.

“Đấy, quần áo em đang mặc làcủa người Thái Kim Nọi dệt anh ạ” – Du Liên cười khúc khích. Tôi bắt đầu đitìm gốc tích của bộ váy người Mông trên Mù Cang Chải…

Cuộc đời bên khung cửi

Ông Lương Văn Dương bế đứa cháunhỏ trắng trẻo dẫn tôi lên tận nhà sàn, lôi ra cả hũ rượu trắng thơm lừng, tẩnmẫn kể tôi nghe câu chuyện dệt thổ cẩm của bản Thái Kim Nọi. Đã 65 tuổi, nhưngông Dương cũng chẳng nhớ nghề dệt thổ cẩm của dân làng có từ bao giờ.

Những bộ váy sặc sỡ của các cô gái Mông là sản phẩm của người Thái Kim Nọi

“Cái làng này có từ lâu lắmrồi, dễ đến gần trăm năm, từ khi có làng là có nghề dệt thổ cẩm. Đàn bà ở bảnnày ai cũng biết dệt, cứ khoảng 13 tuổi là tự động ngồi vào khung cửi. Như bà vợtôi đấy, trên 60 tuổi rồi nhưng một ngày không dệt chừng dăm tiếng đồng hồ làtrong người khó chịu lắm”.

Giữa trưa nắng, bà Nùng Thị Cói –vợ ông Dương đang xe chỉ. Từng sợi chỉ nhiều màu sắc lấp lóe quay đều theo bánhxe. Bà Cói cho hay, sau khi xe chỉ xong mới đưa vào khung để dệt. Từ sợi chỉ chora tấm vải xem chừng lắm công phu. Bàn tay nghệ nhân bản Thái Kim Nọi phải thậttài hoa và nhanh nhẹn.

“Bà con Thái Kim Nọi ở đây chủyếu nhập sợi chỉ từ người Mông, sau đó dệt, đem bán lại thổ cẩm cho họ. Nhưngtôi tự xe chỉ, nhuộm màu nên chất lượng và màu sắc đẹp hơn” – Bà Cói tâm sự.

Tôi theo bước ông Dương đi sâuvào trong bản Thái Kim Nọi. Nắng chiều xiên xuống bản ở lưng chừng núi, hoang sơnhư một bức tranh. Địa chỉ mà ông Dương muốn tôi phải tận thấy là nhà sàn của bàLó Thị Ngôi, kèm theo câu quảng cáo: Đây là nghệ nhân dệt thổ cẩm đẹp nhất bản.

Bà Ló Thị Ngôi đang ngồi trongkhung cửi, cuộn vải dày lên theo từng tiếng thoi lách cách. “Một ngày chỉ dệtđược chừng 4 – 5 sải tay thôi cậu ạ. Bây giờ già rồi chẳng thể ngồi được cảngày. Đau lưng lắm”.

Ông Dương nói rằng hồi trẻ, bàNgôi là người con gái đẹp nhất bản. Chẳng những vậy, đôi tay dệt vải cũng thoănthoắt khéo léo nên không những trai bản mà cả người Kinh tận Tú Lệ, Nghĩa Lộ haycả Hà Nội cũng dập dìu vào thăm. Riêng điều này chẳng cần ông Dương quảng cáo,nhìn bàn tay di chuyển như múa trên khung cửi của bà Ngôi, cũng đủ hiểu gần 50năm qua, bà Ngôi đã dệt chừng nào sải vải.

Bà Ngôi kể, năm 10 tuổi, mẹ bà đãhướng dẫn con gái ngồi vào khung cửi, chẳng cần dạy dỗ, tập tành gì, chỉ sau vàitháng, bà đã nhuần nhuyễn từng động tác đưa thoi. Từ khi biết dệt vải đến nay đã50 năm, bà Ngôi ngày ngày cần mẫn, nuôi sống cả gia đình bằng khung cửi.

Chợ quê Mù Cang Chải.

Chỉ tay vào chiếc khung, bà Ngôitâm sự: “Nó đã gắn bó với tôi gần hết cuộc đời. Đó là gỗ pơmu, dù mưa nắngbão bùng gì đi nữa cũng không thể nào hỏng được. Nhờ nó mà 5 đứa con tôi được ănhọc đàng hoàng, rồi cả chuyện dựng vợ gả chồng nữa”.

Nhà bà Ngôi chỉ có được vàikhoảnh ruộng lúa, năm được vài vụ nên cả nhà từ đó đến này sống nhờ vào nghề dệtvải. Ngày tôi đến, cụ ông Nông Văn Phích đang ốm cũng lồm cồm xuống cầu thang,móm mém kể: “Tiêu chuẩn chọn vợ của trai bản Thái Kim Nọi từ trước đến nayvẫn phải là biết dệt vải. Vợ tôi hồi xưa đẹp nhất bản, dệt khéo tay nên lắm lúc,trai bản chúng tôi đánh nhau đến tóe máu để chiếm được vợ”.

Bà Ngôi lườm ông Phích, cả haicùng cười, tiếng cười trong trẻo của tuổi già lan trong mây mịt mùng Mù CangChải. Không dễ gì đời người có được những khoảnh khắc yên bình lạ lẫm như vậy.

Rồi bà Ngôi khiến tôi đi từ ngạcnhiên này đến kỳ lạc khác khi bà kể rằng, ước ao lớn nhất đời người của bà làxuống Hà Nội chơi một lần cho biết phố xá xe cộ thủ đô.

Ông Phích tắt tiếng cười, cúi đầunhư người có lỗi: “Cả đời bà ấy chưa bước qua đèo Khau Phạ bao giờ. Tiếng làngười Mù Cang Chải, nhưng hầu như bà ấy chỉ gắn bó với chiếc khung cửi nên khôngbiết, ngoài kia phố xá đổi thay thế nào”.

Bà Ngôi bần thần dừng tay, nóinhỏ: “Tôi chỉ thích dệt vải, mỗi ngày thấy cuộn vải dày thêm, rồi nghe tiếngthoi đưa lách cách râm ran trong bản là tôi thấy vui. Hơn một năm nay tôi chưara khỏi bản”.

Có lẽ, bà Ngôi không biết rằng, ởngoài kia, thị trấn Mù Cang Chải đang ùn ùn bê tông xi măng cốt sắt, khói bụimịt mù ngổn ngang xe cơ giới lại qua.

Cô bé Hà Thị Hiên nhỏ bé trong khung cửi.

Tôi bước qua ngôi nhà sàn bêncạnh, cách nhà bà Ngôi chỉ một con đường. Bên này bà Ngôi cần mẫn dệt vải, bênkia, cô bé Hà Thị Hiên cũng đang cười chúm chím bên khung cửi. Bà Ngôi với theo:Đó, thấy thế là tôi vui. Cô bé Hiên mới 16 tuổi, đang học cấp ba trường huyện.Lẫm chẫm ngồi khung cửi từ năm 11 tuổi, đến nay thâm niên dệt của Hiên đã hơn 5năm. Một buổi học, một buổi ở nhà dệt vải.

Hiên cười: Con gái ở bản ai cũngbiết dệt, không thì sau này khó mà lấy chồng lắm. Em chỉ mơ ước dệt được nhữngtấm vải đều và mượt như bà Ngôi.

Ngoài dệt vải, Hiên cũng có ướcmơ như bà Ngôi, đó là xuống Hà Nội, nhưng không phải để chơi mà là học đại học.“Em quyết sau này thi đỗ đại học, phải học thì mới thay đổi cuộc đời, anh ạ”.

Rồi Hiên cũng tỏ nỗi niềm:“Nhưng sau này có làm gì đi nữa, em cũng sẽ dành một ngày vài tiếng dệt vải,không làm ngày thì làm đêm. Mê rồi anh ạ”.

Thế nhưng bản Thái Kim Nọi khôngphải ai cũng đam mê như Hiên. Bà Ngôi buồn bã: “Dệt nhanh lắm cũng mỗi ngàyđược 5 sải, mỗi sải bán cho người Mông với giá 5 ngàn. Con gái Thái Kim Nọi giờít người theo nghề truyền thống này lắm cậu ạ. Chúng nó ra khỏi bản, đi bán càphê, làm nhà hàng hết. Buồn lắm”.

Tôi bịn rịn dứt Mù Cang Chải lênđường đi Lai Châu mà tiếng thoi lách cách cùng ánh mắt buồn rười rượi của bàNgôi vẫn vấn vít mãi. Mai này, rồi có còn chăng những cuộc đời bên khung cửi?

Theo Nam Cường