Chuyển đổi DNNN: Dục tốc bất đạt

GS TS Nguyễn Đình Tài

Tuy nhiên, trong cuộc trao đổi vớichúng tôi, GS TS Nguyễn Đình Tài - GĐ Trung tâm tưvấn và quản lý đào tạo, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ DNNN cho rằng: “Việc chuyển đổicũng không nên vì đến hạn mà tiến hành quá gấp gáp cho xong chuyện”.

- Thời hạn bắt buộc phải chuyển đổi DNNN theo Luật DN “thống nhất” đã hết. Theoông việc chuyển đổi hiện còn tồn tại những vấn đề gì ?

Xét trên góc độ quản trị DNNN ở VN hiện nay tồn tại 3 vấn đề chính. Thứ nhất, vềcơ bản vẫn chưa xác định được chủ sở hữu nhà nước một cách rõ ràng, dẫn tới khóđịnh hình cơ cấu quản trị DNNN hiệu quả. Điều này làm mất phương hướng và mụctiêu của quản trị DNNN. Tiếp đến là thực trạng, Nhà nước chưa là chủ sở hữuchuyên nghiệp và chưa đảm bảo nguyên tắc thực hiện quyền của chủ sở hữu nhà nướcquy định tại Điều 168 Luật DN.

Tổ chức bộ máy của các đại diện chủ sở hữu nhànước chưa đủ khả năng và thực lực để đảm nhiệm vai trò của một nhà đầu tư vốn.Một vấn đề nữa là việc thực thi các quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước tạiDNNN thông qua hệ thống người đại diện đang phát sinh nhiều bất cập.

Sau nhiều năm thử nghiệm và triển khai thực hiện các biện pháp, phương thức đổimới khác nhau, cơ chế xác định đầu mối chủ sở hữu vốn nhà nước tại các DN khôngcó sự thay đổi đáng kể nào. Cùng một lúc có nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhânthực hiện chức năng chủ sở hữu vốn nhà nước.

Bên cạnh bộ chủ quản và UBND cấptỉnh nay còn có thêm TCty đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC). Ngoài ra,theo luật định, khi thực hiện các quyền chủ sở hữu, các cơ quan, tổ chức và cánhân nêu trên phải phối hợp với các cơ quan, tổ chức nhà nước khác như Bộ KHĐT,Bộ Nội vụ, Bộ Lao động...

Có thể thấy đặc điểm “cấp hành chính chủ quản” từ thời bao cấp vẫn chi phốiphương thức xác định đại diện chủ sở hữu nhà nước hiện nay. Điều này thể hiện ởviệc quy định bộ, UBND cấp tỉnh thực hiện phần lớn chức năng chủ sở hữu mà khôngphải Bộ trưởng, Chủ tỉnh UBND cấp tỉnh. Trên thế giới hiện nay, chế độ “cơ quanchủ quản” vẫn tồn tại, nhưng về phương diện pháp luật thì các nước đều quy địnhrõ người trực tiếp thực hiện chức năng chủ sở hữu phải là cá nhân người đứng đầucơ quan đó.

Để hình thành các quyết định mang tính chất kinh doanh của chủ sởhữu, đại diện chủ sở hữu phải sử dụng các cán bộ và bộ phận chức năng mà thườngngày vẫn thực hiện công việc quản lý nhà nước. Vì vậy, không thể tránh khỏi tưduy và phương thức làm việc quản lý hành chính, trong đó bao gồm cả những nhượcđiểm mà nhiều nghiên cứu đã chỉ ra như quan liêu, không rõ trách nhiệm, thiếuđộng lực và hiệu quả... Việc thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước vẫn rất kémhiệu quả đến mức, 62% số ý kiến cho rằng “DNNN không có chủ sở hữu thực sự”.

- Đối với TCty và các tập đoàn kinh tế nhà nước hiện đang có những bất cập gì,thưa ông ?

Liên kết nội bộ của các TCty, tập đoàn kinh tế nhà nước hình thành và xuất pháttừ chuyển đổi liên kết hành chính trước đây, dẫn tới nhiều vướng mắc trong khivận hành. Mối quan hệ giữa Cty mẹ, Cty con và các DN thành viên tập đoàn chưathực sự dựa trên liên kết chi phối kinh tế và ràng buộc về trách nhiệm, lợi ích.

Cty mẹ rất khó thực hiện các chức năng phân công và điều phối hoạt động của DNthành viên theo mục tiêu chung của tập đoàn. Tổ chức bộ máy trong tập đoàn chưatuân thủ nguyên tắc “liên kết giữa các chủ thể pháp luật” của tập đoàn kinh tế.Khá nhiều tập đoàn được tổ chức với nguyên tắc cty mẹ - cty con, nhưng bản thâncty con lại được tổ chức dưới hình thức TCty với những nhược điểm cố hữu của môhình này trong quá khứ.

Hầu hết các tập đoàn vẫn đang lúng túng trong nhận thức và cách giải quyết vấnđề liên kết giữa các DN trong tập đoàn. Cụ thể như: cách thức liên kết, cơ sở vàcăn cứ liên kết, mô hình Cty mẹ - Cty con trong liên kết tập đoàn, tổ chức thựchiện quyền của chủ sở hữu nhà nước đối với tập đoàn...

Quy định hiện hành chưađề cập việc đầu tư giữa các DN thành viên với nhau, kể cả trường hợp cty con đầutư vào Cty mẹ, Cty mẹ và Cty con cùng đầu tư vào một Cty khác... Đây là nhữngvấn đề bị đánh giá thiếu minh bạch, làm tăng rủi ro tài chính cũng như rủi rocủa các nhà đầu tư, các chủ nợ có liên quan.

- Còn đối với mô hình Cty TNHH một thành viên thì sao, thưa ông ?

Hiện nay chưa có sự thống nhất trong cách hiểu và vận dụng quy định pháp luật vềcơ cấu quản trị Cty TNHH MTV. Điều 68 và Điều 69 Luật DN quy định Hội đồng thànhviên (HĐTV), Chủ tịch Cty nhân danh chủ sở hữu tổ chức thực hiện các quyền vànghĩa vụ của chủ sở hữu Cty. Theo tinh thần đó, có thể hiểu HĐTV, Chủ tịch Ctylà đại diện theo uỷ quyền của chủ sở hữu tại Cty, trực tiếp thực hiện một sốquyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu.

Tuy nhiên, nghiên cứu Điều lệ và thực tế tạinhiều Cty TNHH MTV cho thấy các quyền của chủ sở hữu quy định tại Điều 64 LuậtDN hoàn toàn do cơ quan chủ sở hữu “cấp trên” thực hiện. Còn HĐTV, Chủ tịch Ctychỉ có các quyền liên quan đến nhiệm vụ quản lý điều hành Cty.

Cơ cấu quản trịnày tương đối giống với cơ cấu quản trị của cty nhà nước độc lập chưa chuyển đổivà thực chất làm mất đi vai trò “nhân danh chủ sở hữu” của HĐTV, Chủ tịch Cty.Và quan trọng hơn, nó đã không làm thay đổi bản chất cũng như nhược điểm cố hữucủa mô hình quản trị DNNN truyền thống; không đảm bảo cho Cty có đầy đủ cácquyền tự chủ của một pháp nhân độc lập, trước hết là các quyền định đoạt đối vớitài sản của Cty.

Với việc phân cấp thứ bậc hành chính giữa chủ sở hữu và Cty như vậy, cả chủ sởhữu lẫn bản thân nhiều Cty TNHH MTV có nhận thức không đầy đủ về vai trò củaHĐTV, Chủ tịch Cty. Họ cho rằng các chức danh này chỉ có ý nghĩa hình thức trongcơ cấu quản trị. Vì vậy, rất nhiều Cty TNHH MTV đã lựa chọn mô hình Chủ tịch Ctyhoặc Chủ tịch HĐTV kiêm nhiệm Giám đốc điều hành và lập luận rằng mô hình này làđơn giản và thuận lợi hơn cho quản lý điều hành nội bộ.

Trên góc độ quyền tự chủ DN, thực tế cho thấy nhiều DNNN đã chuyển thành CtyTNHH MTV và Cty cổ phần vẫn còn áp dụng phương thức, biện pháp và thói quen tổchức, quản lý như trước chuyển đổi. Các DN chưa sử dụng hết các quyền tự chủđược pháp luật quy định. Nguyên nhân chính là do ngại trách nhiệm, đùn đẩy thẩmquyền quyết định các dự án đầu tư, vay, cho vay, thuê, cho thuê, mua, bán tàisản... cho cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước.

Hiện tượng DN có thói quen xinphép các cơ quan nhà nước thực hiện các vấn đề thuộc thẩm quyền của DN vẫn cònkhá phổ biến. Nhiều bộ, ban, ngành cũng chưa quán triệt về tính tự chủ của DNNN,vẫn thực hiện thay cho DN, giải quyết giúp DN hoặc “cho ý kiến” về những vấn đềthuộc quyền của DN.

Rà soát các quy định pháp luật về cơ chế hoạt động kinh doanh của cty TNHH MTV100% sở hữu nhà nước cho thấy không có sự thay đổi đáng kể nào giữa Cty nhà nướcvới Cty TNHH MTV, từ các vấn đề của quản lý tài sản, chi phí, doanh thu, lợinhuận cho tới quản lý lao động, đơn giá tiền lương, chức danh, phụ cấp...

Đâycũng là nguyên nhân quan trọng tác động không tốt đến tâm lý và nỗ lực cải thiệncơ cấu quản trị DN của Cty TNHH MTV như đã nêu trên. Và vì vậy, khá nhiều ý kiếncho rằng việc chuyển đổi cty nhà nước thành cty TNHH MTV không tạo nên hiệu ứngtích cực đáng kể  như trường hợp CPH do chỉ thay đổi về hình thức pháp lý màkhông kèm theo đổi mới về cơ chế hoạt động.

- Xin cảm ơn ông !

Theo Bá Tú
Diễn đàn doanh nghiệp

TIN LIÊN QUAN