Tô Hoài... nhớ

Riêng tôi, không thuộc hàng “thân” hay “đệ tử”của Tô Hoài, nhưng qua một số lần tiếp xúc, nhất là qua những bức thư tìnhcờ hoặc không tình cờ mà Tô Hoài gửi cho tôi, cảm nhận của tôi về ông lạikhá nhất quán.

Nhà văn Tô Hoài

Trước hết, Tô Hoài là nhà vănkhông chịu “để rơi” bất cứ chuyện gì dù tình cờ qua tay ông. Ông nhớ gần nhưhết mọi điều mà ông đã trải trong đời. Đó là nhà văn có trí-nhớ-văn-học vàoloại phi thường. Trí nhớ văn học khác với trí nhớ bình thường, vì nó đã quasự gạn lọc nhằm phục vụ cho một ý đồ văn học nào đó. Nhưng với Tô Hoài,dường như trí nhớ bình thường với trí nhớ văn học ở ông nhập làm một. Trongmột bức thư gửi cho tôi đã khá lâu, ông nhắc về chuyện một cậu bé (gọi “cậubé” chứ nay anh này đã ngót... 50 tuổi rồi) đang sống ở thị xã tôi ở.

Cậu bé này trước ở căn nhàđối diện với Hội nhà văn Việt Nam (đường Nguyễn Du, TP.HCM). Cậu bé hơi bịthần kinh, nhưng tính rất lành, và thường ngày hay lân la sang Hội nhà vănchơi với các bác Tô Hoài, Nguyễn Đình Thi... Chả biết cậu bé lúc ấy có ýđịnh xin một chân “cửu phẩm văn giai” (hội viên hội nhà văn) không, nhưngđúng là cậu khá thân với Tô Hoài. Sau này khi đã về quê ở miền Nam, thỉnhthoảng cậu vẫn trần mình viết thư thăm bác Tô Hoài (cậu bé viết rất khókhăn). Có lẽ vì chi tiết đó mà Tô Hoài nhớ cậu bé. Ông kể rạch ròi mọichuyện cũ quanh cậu bé và Hội nhà văn, rồi nhờ tôi tới thăm giùm xem cậu bélúc ấy sống thế nào, có khỏe không.

Ai nói Tô Hoài tính lạnh nhạtvà vô tình, riêng tôi thì không. Chỉ với một cử chỉ đó thôi, Tô Hoài trongtôi đã rất đáng trọng. Khi gặp và trò chuyện  với “cậu bé” (thực ra chỉ tuổiem tôi) tôi mới nghe cậu kể rất nhiều chuyện về “bác Tô Hoài”, dĩ nhiên toànchuyện tốt.

Rồi một lần nữa, cách đây vàinăm, Tô Hoài lại viết thư và gửi bài cho tôi đăng ở một tạp chí văn nghệ địaphương. Tô Hoài kể chuyện về anh Platon Thành, một nhân vật người Nga “cựctiểu thuyết”, người ban đầu là tình cờ, và về sau là có ý thức, tham gia vàocuộc kháng chiến của quân dân Nam bộ chống thực dân Pháp. Bút ký của Tô Hoàiviết rất thật, rất cảm động và rất hay về con người kỳ lạ này, về số phậncòn kỳ lạ hơn của anh, và cuối cùng, về cái kết không mấy kỳ lạ của nhữngcon người nhỏ bé bị đời quên lãng. Nhưng Tô Hoài nhớ. Và tôi cảm phục ôngchính vì cái sự nhớ này.

Khối người chỉ nhớ nhữngngười nổi tiếng, những người giàu sang, những người quyền thế. Mấy ai nhớnhững người bị đời bỏ quên trong một xó tối nào đó. Nhưng nghĩa vụ của mộtnhà văn chân chính là phải nhớ, nhớ và viết về những số phận ấy, con ngườiấy, để sự hiện diện của họ trong cuộc đời không bị mai một bất công. Tô Hoàiđã làm được điều đó. Bút ký “Anh Platon Thành” của ông, theo tôi, là một tácphẩm hay. Và đó là niềm an ủi cho những con người bình thường nhỏ bé và dễbị lãng quên. “Không một ai tẻ nhạt ở trên đời” (Evtushenko). Nhưng vănchương thì cũng dễ... tẻ nhạt, nếu nhà văn không có tài. Tô Hoài là nhà văncó tài. Và, ông là người biết nhớ.

Theo Nhật Chung
Thanh niên Thể thao& Giải trí