Giai đoạn nửa đầu năm 2012, Philippines và Trung Quốc đụng độ căng thẳng tại bãi cạn Scarborough. Khi đó, bãi cạn này đang do Philippines kiểm soát.

Giữa tháng 6/2012, bão Gutchol tiến về Philippines khiến biển động dữ dội. Trước tình hình này, Bộ Ngoại giao Philippines ngày 16/6/2012 đăng thông báo của Ngoại trưởng Albert del Rosario rằng: "Tổng thống Aquino đã ra lệnh cho đội tàu của hai đơn vị (Lực lượng tuần duyên Philippines và Cục Tài nguyên thủy sản) trở về cảng do điều kiện thời tiết xấu. Chính phủ sẽ đánh giá lại tình hình sau khi thời tiết tốt hơn".

Trước tuyên bố của Manila, sứ quán Trung Quốc tại Philippines nhanh chóng ra tuyên bố hoan nghênh: "Chúng tôi đã nghe tin phía Philippines triệu hồi các tàu chính phủ. Chúng tôi hy vọng hành động này sẽ xoa dịu căng thẳng". Tuy nhiên, phía Trung Quốc chưa từng đưa ra tuyên bố công khai nào về việc rút tàu như Philippines.

Ảnh chụp bãi Scarborough từ trên không. Ảnh: globalsecurity.org

Thông tin nhiễu loạn

Theo trang Rappler (Philippines), Bộ Ngoại giao Philippines khẳng định cả hai nước nhất trí rút tàu. "Chúng tôi đã tiến hành nhiều cuộc tham vấn với phía Trung Quốc, và chúng tôi cùng đi đến kết luận rằng cả hai bên sẽ rút tàu khỏi khu vực đầm phá (ở trung tâm bãi cạn)", người phát ngôn Raul Hernandez phát biểu ngày 18/6/2012.

Ngày 18/6, Chính phủ Trung Quốc thông báo cử một tàu đến giúp các ngư dân rời khu vực bãi cạn do tình hình thời tiết xấu. Tuy nhiên, trong khi vừa điều phối tàu rời Scarborough, Bộ Ngoại giao Trung Quốc chất vấn tuyên bố của Philippines.

"Chúng tôi tự hỏi cái mà Philippines gọi là sự đồng thuận với Trung Quốc về việc rút tàu là xuất phát từ đâu. Chúng tôi hy vọng phía Philippines kiềm chế ngôn từ và hành vi", người phát ngôn Hồng Lỗi nói ngày 18/6/2012. Ông Hồng Lỗi khẳng định Trung Quốc không có kế hoạch rút tàu tương tự như Philippines. "Phía Trung Quốc tiếp tục duy trì sự kiểm soát và cảnh giác tại vùng biển xung quanh bãi Hoàng Nham". Hoàng Nham là tên mà Trung Quốc dùng cho bãi cạn tranh chấp.

Theo tờ Sun Star (Philippines), ông Hồng nhấn mạnh hoạt động duy nhất của phía Trung Quốc là cử tàu Nanhaijiu-115 đến tiếp tế và hỗ trợ ngư dân cùng tàu cá của họ đánh bắt ở bãi cạn, khi đó đang có biển động dữ dội.

Các bản tin khác nhau về việc Trung Quốc rút tàu khỏi Scarborough. Ảnh: Rappler

Động thái bất ngờ của Trung Quốc

Theo báo Inquirer, Bộ Ngoại giao Philippines ngày 26/6/2012 dẫn lời Bộ trưởng Del Rosario rằng: "Chúng tôi đã nhận tin rằng tất cả tàu cá Trung Quốc đều rời khỏi bãi cạn".

Tuy nhiên, một ngày sau, Phó đô đốc Alexander Pama viện dẫn ảnh chụp từ máy bay trinh sát đã cho biết tàu Trung Quốc vẫn hiện diện tại đây. Theo ông Pama, tàu cá và tàu chính phủ Trung Quốc dường như đã rời khỏi đây nhưng sau đó quay lại.

Trên thực tế, ít nhất 6 tàu Trung Quốc (gồm 3 tàu hải giám và 3 tàu ngư chính) vẫn hoạt động ở bãi cạn Scarborough đến ngày 20/6/2012, dù Philippines đã rút các tàu của mình về cảng. Ngày 26/6/2012, ít nhất 28 tàu Trung Quốc các loại xung quanh đầm phá của bãi Scarborough, trái ngược với những bản tin trước đó rằng Trung Quốc đã rút toàn bộ tàu của nước này.

Sau khi các tàu Philippines rời khỏi, Trung Quốc xây dựng một rào chắn tại lối vào nhỏ hẹp của bãi cạn. Các tàu chấp pháp của Trung Quốc được cử đến canh gác để ngăn tàu Philippines quay lại. Sau đó, Philippines mất quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough cùng các tài nguyên xung quanh. Đội tàu Trung Quốc liên tục hiện diện tại khu vực này kể từ đó.

Tháng 1/2013, Chính phủ Philippines quyết định khởi kiện tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc ra Tòa án trọng tài quốc tế về Luật biển, với lý do "đã sử dụng mọi biện pháp ngoại giao với Trung Quốc nhưng bất thành".