Một chủ vựa thu mua vải thiều đang chọn hàng. Ảnh: Hải Nguyễn

Trong vai một thương lái đi mua vải thiều để "đánh hàng" vào miền Trung, sáng 13/6, chúng tôi có mặt ở chợ vải ở thị trấn Chũ, huyện Lục Ngạn (Bắc Giang) - thương hiệu vải thiều Lục Ngạn nổi tiếng không kém vải thiều Thanh Hà (Hải Dương). 

Mới rạng sáng đã tấp nập người bán, kẻ mua. Xe máy chở sọt vải từ các ngả đường ùn ùn đổ về trung tâm thị trấn. 

Cảnh sát, thêm cả lực lượng quân đội hỗ trợ phân luồng mà giao thông tắc vẫn hoàn tắc vào lúc cao điểm. Một phụ nữ tuổi trung niên đến hất hàm hỏi tôi: "Có điểm chưa mà đi mua?". Rất may, có điểm thu mua vải cho tỉnh đoàn Quảng Ngãi (nhờ Công ty Đại Việt thu mua hộ) ngay gần, tôi liền chỉ tay. Người phụ nữ này luôn theo sát, tôi đến gần xe vải nào chị ta cũng ở bên và chơi trò "dìm hàng" để tôi không thể kéo được xe vào điểm thu mua của mình. 

Bà bán bánh dày, bánh tẻ bên hè đường thấy tôi có vẻ lớ ngớ, thương tình, liền bảo: "Cô mới mua lần đầu à, không được đâu, người "chỉ vải" phải là người địa phương kia". Tôi liền chỉ một thương lái Trung Quốc tay cầm bút đang đứng bên xe vải ngã giá, bà bán bánh nhìn tôi cười: “Họ ở đây cả tháng trời chứ đâu ít, họ đến từ khi vải còn chưa vào vụ, năm nào cũng đến”. Ở chợ này, thương lái Trung Quốc là chính, thương lái trong nước đánh hàng đi mấy tỉnh quanh đây. 

Họ ra xe vải để kiểm tra xem  người "chỉ vải" có chọn đúng  mã vải cần mua không. Cũng có thương lái Trung Quốc trực tiếp thu mua. Họ quen rồi nên chỉ nhìn sọt vải là nói gọn lỏn: "14" (14.000 đồng/kg), người  bán muốn tăng giá thì cũng  gọn lỏn "1" hoặc "2" - nghĩa  là tăng thêm 1, 2 giá (15.000  đồng hoặc 16.000 đồng/kg). Thấy tôi khen mã vải đẹp, đều quả, chị thu mua cho Tỉnh  đoàn Quảng Ngãi cho hay, vải loại 1 thường gọi là "hàng hoa" thì không bao giờ ra chợ, thương lái Trung Quốc đón mua từ ở vườn rồi, ra đến chợ chủ yếu là loại 2, loại 3. 

Hiện có khoảng trên 200 thương lái có mặt ở Lục Ngạn để thu mua vải. Có thương lái Trung Quốc làm ăn lớn, trao quyền thu mua cho người Việt, nếu mua mã hàng không được đẹp, họ trả lại, phải chấp nhận. Số thương lái diện này không nhiều, chủ yếu là thương lái có mặt tại đây, trực tiếp kiểm tra mã hàng ngay khi mua. 

Thương lái Trung Quốc chỉ quan tâm đến mã hàng đẹp, chín đều, đỏ au, quả căng mọng. Anh Nguyễn Quang Tuấn đánh hàng đi Quảng Ninh cho biết,  vì người tiêu dùng trong nước chỉ thích mua giá vừa túi tiền nên anh chỉ "đánh" hàng loại 3 đi bán, ở đâu bà con cũng bảo vải rẻ, người bán đứng ê chề có ai mua đâu mà bán ăn lời thế. 

Ông Báo khẳng định, người tiêu dùng trong nước, kể cả người có tiền ở Hà Nội cũng không bao giờ được ăn vải loại 1 của Lục Ngạn. Được biết, giá vải loại 1 cao hơn vải loại 2 đến ba bốn giá, loại 2 với loại  3 chênh nhau ít hơn một chút.

Xuất sang Mỹ chỉ để gây... tiếng vang

Giá thu mua vải ở chợ thị trấn Chũ biến động theo giờ, đông người bán thì giá xuống, ít người bán thì giá lên. Giá vải được người "chỉ vải" định giá theo mẫu mã từng xe. Chợ vải diễn ra cao điểm từ 8 giờ đến 11 giờ là vãn. Từ buổi trưa, các điểm thu mua tập trung đóng vải vào thùng. Vào chiều, từng  đoàn xe tải tấp nập chở hàng  đi. Chính vì thế người nông dân bắt buộc phải bán trong  buổi sáng. 

Theo chị L - người  thu mua cho Tỉnh đoàn Quảng Ngãi, người "chỉ vải" là người  địa phương, nên nhìn mẫu  mã là biết vải trồng ở đâu để định giá thu mua. Vì vậy, nếu  không có "tay trong" từ điểm  thu mua vải và không được nhìn vào sổ thì không thể biết  đâu là giá thật. Huyện Lục Nam nằm liền kề huyện Lục Ngạn nhưng giá vải bán thấp hơn nhiều. Theo Tin tức nông  nghiệp cập nhật giá vải hằng  ngày, ngày 14.6, giá dao động  từ 8.000 - 15.000 đồng/kg, tùy  thuộc vào mã quả, giá ở Lục  Ngạn là từ 10.000 - 22.000  đồng/kg, huyện Yên Thế thì  giá vải loại 1 cũng chỉ 10.000  đồng/kg, loại 2 là 7.000 đồng/kg. 

Trong khi đó, tiếp xúc với  nông dân ở thôn Kép 1 (Hồng  Giang, Lục Ngạn) thì thấy bà  con đang ngồi trên đống lửa  vì đầu ra... chưa thấy đâu.  Xã Hồng Giang được chọn  thí điếm xây dựng vùng vải  thiều xuất khẩu, trồng vải  theo tiêu chuẩn VIETGAP,  GLOBALGAP. Trồng vải  theo tiêu chuẩn GLOBALGAP để xuất đi Mỹ đòi hỏi không  được dùng 5 loại hoạt chất, chăm sóc đúng quy định... vì  vậy chất lượng quả vải không  được đẹp về mẫu mã, độ ngọt  không cao, quả không mọng  nước. 

Ông Giáp Văn Thành  - Trưởng nhóm 1 thôn Kép 1  - cho hay, vải trồng theo tiêu chuẩn sạch có giá cao, nhưng lại kén người mua. Gia đình ông vừa bán cho Vietnam Airlines với giá 26.000 đồng/kg nhưng họ chỉ mua 2 tấn, chẳng thấm vào đâu. Chưa vào  vụ thì cũng có dăm bảy công ty gọi điện hứa mua, sẽ đến tận  nơi, rất rộn ràng, nay vải đã vào vụ, gọi lại thì họ hờ hững, không hẹn ngày, xuất khẩu thì  số lượng rất ít.