Dược phẩm “hết đát”: tiếc thuốc là hại thân

Hiện nay, một số người đã có thói quen tốt là khi mua thuốc lưu ý rất kỹ hạn dùng. Họ từ chối mua nếu thuốc đó có hạn dùng quá gần, không thể trữ ở nhà lâu dài. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người không thấy được tầm quan trọng của hạn dùng đối với thuốc.

Có người trữ lọ thuốc bổ to chứa hàng trăm viên, khi hạn dùng đã hết nhưng nhìn bề ngoài thấy viên thuốc còn bóng đẹp, vẫn tiếp tục uống để không lãng phí. Đặc biệt, nhiều người sẽ rất ngạc nhiên khi biết rằng lọ thuốc nhỏ mắt khi đã được mở ra rồi thì chỉ được dùng trong thời gian ngắn phải bỏ, chứ không được để dành dù hạn dùng của lọ thuốc này được ghi đến tận năm sau.

Thuốc cũng có tuổi

Hạn dùng (nhiều người quen gọi là “đát” – date) được định nghĩa là khoảng thời gian sử dụng được ấn định cho một lô thuốc, sau thời hạn này thuốc không còn giá trị sử dụng. Thí dụ, hạn dùng của thuốc được ghi 30.6.2013, nghĩa là từ ngày 1.7.2013 trở về sau thuốc không còn giá trị sử dụng.

Theo luật Dược của nước ta, hạn dùng là một trong những nội dung bắt buộc phải ghi trên nhãn thuốc (bên cạnh số đăng ký, số lô sản xuất, ngày sản xuất). Nếu trên nhãn không ghi hạn dùng thì thuốc đó được cho là giả. Cũng theo luật định, mua bán, sử dụng thuốc quá hạn dùng là bất hợp pháp.

Nên lưu ý, thuốc hết hạn sẽ không còn giữ được các tính chất cần thiết như đã đăng ký trong tiêu chuẩn chất lượng mặc dù trông bề ngoài, đặc tính cảm quan của thuốc không có gì thay đổi, thuốc trông giống y như khi còn hạn. Nhiều người thấy thuốc bề ngoài còn tốt nghĩ rằng thuốc mới quá hạn cứ dùng để tránh lãng phí, mà không biết họ có thể gặp nguy hiểm. Thuốc quá hạn không chỉ giảm hoặc mất tác dụng điều trị mà còn có thể gây độc. Điển hình là thuốc kháng sinh tetracyclin, khi quá hạn dùng trở thành rất độc gây hại thận.

Để xác định hạn dùng của một loại thuốc, không phải nhà sản xuất ấn định bừa mốc thời gian nào đó, đủ dài để có lợi cho việc kinh doanh, mà trải qua công việc nghiên cứu gọi là thử độ ổn định của thuốc. Đó là tập hợp các thí nghiệm với độ tin cậy cao được thiết kế để xác định tuổi thọ và hạn dùng của thuốc. Phương pháp thử độ ổn định thường dùng là phương pháp thử độ ổn định cấp tốc. Gọi là cấp tốc vì chỉ thử thuốc trong vòng ba tháng ở điều kiện môi trường khắc nghiệt với nhiệt độ đến 500C, độ ẩm 75% để suy diễn tuổi thọ và hạn dùng của thuốc trong thực tế ở điều kiện môi trường bình thường.

Bên cạnh đó, còn có phương pháp thử độ ổn định dài hạn, tức người ta theo dõi độ ổn định của thuốc với điều kiện tồn trữ, bảo quản trong thực tế cho đến khi thuốc bị sút giảm chất lượng để xác định hạn dùng (có thể theo dõi đến 2 – 3 năm). Phương pháp thử dài hạn cho kết quả đáng tin cậy và một số thuốc có yêu cầu bảo quản đặc biệt như chế phẩm vắcxin hay thuốc hormon cần được thử theo phương pháp này.

Như vậy, ta thấy hạn dùng được tìm ra dựa vào nghiên cứu khoa học đúng quy cách và cũng vì thế, bắt buộc phải tuân thủ.

Có thuốc còn “đát” vẫn phải bỏ

Có một số yếu tố liên quan đến độ ổn định của thuốc như nhiệt độ, độ ẩm, độ chiếu sáng… nên không chỉ phải tuân thủ thời hạn, người dùng còn cần lưu ý tồn trữ, giữ thuốc ở điều kiện tốt để không làm ngắn đi tuổi thọ của thuốc. Mua thuốc về không dùng ngay thì nên để nơi có nhiệt độ mát, khô ráo, không bị ánh nắng chiếu vào.

Có thuốc nếu để nơi nóng sẽ thấy ngay biến đổi có hại là hư hỏng dạng bào chế: thuốc dạng kem bị vữa hay vón cục, thuốc lỏng dạng hỗn dịch bị phân lớp, đóng cặn (thay đổi như thế là đã ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc). Hoặc có chị em phụ nữ trữ thuốc ngừa thai loại viên uống trong phòng tắm với mục đích để không quên uống (vì nếu quên là có nguy cơ vỡ kế hoạch) và tạo thành thói quen mỗi khi tắm xong là uống, nhưng phòng tắm là môi trường có độ ẩm cao, hơi nước sẽ ngấm vào thuốc làm giảm chất lượng.

Đặc biệt, một số thuốc có đến hai hạn dùng. Đó là các thuốc gọi là không phân liều, được dùng nhiều lần. Điển hình là thuốc nhỏ mắt, ngoài hạn dùng ghi trên bao bì, hộp, nhãn thuốc (hạn dùng chỉ kể khi thuốc chưa được mở), còn có hạn dùng tính từ khi lọ thuốc được mở ra, thường là sau 15 ngày dùng thuốc vì đã có nguy cơ nhiễm vi khuẩn, nấm mốc nên dù thuốc còn thừa cũng phải bỏ đi. Thuốc nước tiêm hay uống dùng nhiều lần cũng thế, sau khi dùng cho một đợt điều trị (có thể sau một ngày hay một tuần) còn thừa phải bỏ, chứ đừng căn cứ hạn dùng được ghi mà để dành dùng sau này, rất nguy hiểm.

Theo SGTT