Xà phòng, kem đánh răng gây... bất lực?

Triclosan, mi là ai?

Trước hết, ta nên biết triclosanlà chất gì. Triclosan hiện diện trong nhiều sản phẩm dùng cho gia đình như xàbông, kem đánh răng, nước súc miệng, nước rửa tay, nước rửa chén, một số mỹphẩm… Triclosan đã được dùng khá lâu, từ năm 1972, được gọi là chất sát khuẩn vìcó tác dụng diệt khuẩn và diệt vi nấm.

Đây là hợp chất hữu cơ với côngthức khá đơn giản là 5-cloro-2-(2,4-diclorophenoxy) phenol. Nhờ chứa clor vàphenol mà triclosan có khả năng sát khuẩn, do kết hợp và làm bất hoạt enzyme ENRlà enzym mà vi khuẩn rất cần để tổng hợp axit béo tạo thành vỏ bọc bao quanhchúng.

Ảnh minh họa

Con người không có enzyme ENR nêntriclosan dùng ngoài (không uống) không ảnh hưởng đến tế bào cơ thể người. Do sựphát triển của vi khuẩn mà một số nơi trong cơ thể người có nguy cơ nhiễm khuẩnvà sinh mùi hôi (như vùng nách chẳng hạn), cho nên triclosan đã được dùng nhưmột thành phần trong xà bông (hàm lượng 0,1 – 1%), kem đánh răng, nước súcmiệng, kem cạo râu, nước rửa tay, chất khử mùi (deodorants) hoặc làm chất tẩy uếdùng cho nhân viên y tế rửa tay trong phòng mổ.

Cách đây vài năm, người ta ngờrằng sử dụng các sản phẩm chứa triclosan có thể gặp nguy hại vì thành phần hoáhọc của nó. Triclosan bị nghi ngờ có thể kết hợp với clor có trong nước máy (đểkhử trùng) tạo thành hợp chất cloroform là chất theo cơ quan EPA Mỹ (USEnviromental Protection Agency) có nguy cơ sinh ung thư!

Lại có nguồn tin cho rằngtriclosan kết hợp với clor có thể tạo thành 2,4-diclorophenol, chất sau này khigặp tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời biến thành chất độc dioxin. Tuy nhiên,nguy cơ sinh ra dioxin là rất thấp, gần như không đáng kể.

Nguy cơ: có, chứng cứ: không

Gần đây, nổi lên hai vấn đề đốivới triclosan. Một là triclosan có thể gây nguy cơ vi khuẩn đề kháng (bacterialresistance), và thứ hai là triclosan có thể trở thành “chất phá vỡ nội tiết”(endocrine disruptor). Ta nên biết rằng, chất thường gây hiện tượng vi khuẩn đềkháng chính là thuốc kháng sinh. Dùng kháng sinh không đúng sẽ không còn hiệuquả tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển vi khuẩn.

Còn các hoá chất sát khuẩn thìrất hiếm gây hiện tượng đề kháng. Thế mà có một số nghiên cứu cho rằng lạm dụngtriclosan có thể làm một số chủng vi khuẩn đề kháng chéo (có lẽ do cơ chế diệtkhuẩn của tritosan giống như kháng sinh), tức là làm cho vi khuẩn tiếp xúctriclosan có thể đề kháng một số kháng sinh.

Tuy nhiên, các nghiên cứu có tínhchất báo động đó có một số hạn chế và người ta còn phải thực hiện tiếp nhiềunghiên cứu nữa để xác định triclosan có thực sự gây hiện tượng vi khuẩn đề khángkháng sinh hay không.

Vấn đề thứ hai đang làm người talo ngại là từ một số nghiên cứu trên súc vật, có thể nghi ngờ triclosan là “chấtphá vỡ nội tiết”, khi tác động đến sự điều hoà chức năng một số hormon trong cơthể. Vào năm 2006, nghiên cứu thực hiện trên một loài ếch ở Bắc Mỹ cho thấytriclosan dùng ở liều thấp có thể ảnh hưởng đến hormon tuyến giáp.

Nghiên cứu này dẫn đến giả thuyếttriclosan ức chế tác dụng hormon tuyến giáp bằng cách gắn vào các thụ thể làmcho hormon tuyến giáp không có chỗ nối kết để phát huy tác dụng. Một nghiên cứukhác trên chuột thực hiện vào năm 2009 ghi nhận triclosan có thể làm thay đổinồng độ hormon tuyến giáp trong máu.

Một nghiên cứu khác thử trên súcvật cũng bước đầu cho thấy triclosan có thể tác động đến hai hormon sinh dục làestrogen (hormon nữ do buồng trứng tiết ra) và testosteron (hormon sinh dục namdo tinh hoàn tiết ra). Hai vấn đề nêu trên đã làm cho FDA quan tâm và đặt vấn đềcần xem xét kỹ độ an toàn của triclosan.

Trong thông báo đã nêu vào ngày8.4 qua, FDA bày tỏ quan điểm cần tiến hành thêm các nghiên cứu trước khi khẳngđịnh triclosan có độc hại với con người hay không.

Theo FDA, có một số nghiên cứucho thấy có khả năng triclosan góp phần gây sự đề kháng chéo, tức làm cho vikhuẩn tiếp xúc triclosan có thể đề kháng một số kháng sinh, nhưng để khẳng địnhthì đòi hỏi phải có nhiều nghiên cứu hơn nữa. Về khả năng “phá vỡ nội tiết” củatriclosan, FDA cho rằng đây mới là kết quả thí nghiệm trên súc vật và chưa thểsuy diễn sang cho người.

Ta cần biết, các kết luận y họchiện nay bắt buộc dựa trên chứng cứ, nếu chưa đủ chứng cứ xuất phát từ cácnghiên cứu, đặc biệt nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng đạt tiêu chuẩn, thì khôngthể xác định một chất nào đó có tác dụng điều trị hiệu quả, hay có độc tính cầnphải loại bỏ.

Theo