'Dễ nhầm amip ăn não là viêm màng não'

Theo PGS, TS Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Vệ sinh dịch tễ trung ương, bệnh viêm màng não do amip ăn não người 99% gây tử vong nhưng thường bị bỏ qua vì triệu chứng lâm sàng gần giống viêm màng não do vi khuẩn.

PGS.TS Nguyễn Trần Hiển lý giải, bệnh viêm não màng não tiên phát do ký sinh trùng amip ăn não Naegleria fowleri là một bệnh của hệ thần kinh trung ương. Đây là bệnh rất nguy hiểm, hầu hết gây tử vong, đến 99%. Triệu chứng và dấu hiệu của bệnh này về mặt lâm sàng giống viêm màng não do vi khuẩn. Do đó thường bị bỏ qua và được chẩn đoán rất muộn, thậm chí sau khi chết, đặc biệt khi bệnh diễn biến nhanh.

Một số thuốc có hiệu quả điều trị bệnh trong phòng thí nghiệm, nhưng trên thực tế thì hiệu quả điều trị không rõ ràng, hầu hết bệnh nhân vẫn tử vong. Hiện chưa có bằng chứng khoa học về hiệu quả của các thuốc điều trị bệnh này, theo tiến sĩ Hiển.

Một điều may mắn là bệnh rất hiếm gặp. Nguy cơ nhiễm là rất thấp. Naegleria fowleri là sinh vật đơn bào sống tự do trong nước, ưa thích môi trường nước nóng, thường phổ biến ở trong tự nhiên như nước sông, hồ, suối nước nóng và trong đất. Nó không được tìm thấy trong nước biển. Naegleria fowleri rất hiếm khi được phát hiện trong các bể bơi chưa được tiệt trùng đúng cách hay ở vòi nước nóng. Ký sinh trùng này phát triển mạnh nhất ở nhiệt độ 46 độ C và có thể sống sót trong một thời gian ngắn ở nhiệt độ cao hơn.

Nguy cơ cao nhiễm ký sinh trùng này là nhảy xuống nước, lặn đầu xuống nước hay các hoạt động có liên quan đến nước có nguy cơ làm nước xộc mạnh vào mũi. Bệnh không lây truyền từ người sang người, không gây thành dịch.

Theo tiến sĩ Hiển, nhiều khả năng là ký sinh trùng này có thể có mặt ở các cơ sở vui chơi giải trí sử dụng nước sông, hồ có nước ấm hay suối nước nóng. Bệnh do amip ăn não thường xảy ra vào mùa nóng, từ tháng 6 đến tháng 9. Nguy cơ mắc bệnh có thể xảy ra dù rất thấp ở khu vực có điều kiện thuận lợi cho sự tồn tại của sinh vật này.

"Vì tỷ lệ nhiễm bệnh rất thấp nên khó biết tại sao chỉ một số rất ít người nhiễm bệnh so với hàng triệu người sử dụng chung nguồn nước đó. Do đó cách phòng bệnh chắc chắn nhất là hạn chế hay không có các hoạt động liên quan đến nước ấm/nóng trong tự nhiên như lặn trong nước hay hít nước vào mũi nước không được tiệt trùng đúng cách", tiến sĩ Hiển nói.

Khó có thể loại trừ ký sinh trùng này ra khỏi môi trường nước tự nhiên. Về mặt lý thuyết, cần tiến hành các biện pháp dự phòng như sau: Bịt mũi hay dùng kẹp mũi khi bơi lội, lặn xuống nước. Không lặn xuống các suối nước nóng hay sông hồ có nước ấm, hay nhiệt độ nước cao mà chưa được xử lý tiệt trùng đúng cách. Hạn chế đào bới hay khuấy lắng cặn ở các khu vực có nước nóng. Tiệt trùng theo đúng phương pháp nước ở bể bơi là có khả năng tiêu diệt ký sinh trùng này.

Bác sĩ Nguyễn Tiến Lâm, Trưởng khoa Virus - Ký sinh trùng - Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương cho biết, cơ chế lây của amip ăn não là xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi, di chuyển theo các sợi thần kinh khứu giác thông qua sàn sọ để lên não, gây viêm màng não, làm tăng bạch cầu trong dịch não tủy. Tuy nhiên bản chất của amip là các ký sinh trùng nên thông thường rất hiếm khi xâm nhập vào cơ thể người.

Hiện chưa có thông tin cụ thể nào về những người có nguy cơ cao bị amip ăn não xâm nhập. Song có thể những người có tiền sử bệnh hô hấp, đang có sẵn bệnh mũi họng thì khi tiếp xúc với môi trường nước nhiễm amip này sẽ dễ mắc hơn.

Mặt khác, bác sĩ Lâm cho rằng chưa có một nghiên cứu, một tài liệu nào tìm thấy sự có mặt của amip ăn não, nồng độ các amip này trong các ao hồ, sông suối. Có thông tin cho rằng loại amip này có thể nhiễm vào hệ thống nước sinh hoạt của các gia đình. Tuy nhiên một số nghiên cứu trên thế giới cho thấy amip này không gây bệnh thông qua uống nước hay qua đường ăn uống nguồn nước có nhiễm amip.

Theo các bác sĩ, khi nhiễm amip ăn não, bệnh nhân có thể khởi đầu dấu hiệu bệnh với việc thay đổi mùi vị. Các triệu chứng đầu tiên của hội chứng viêm não, màng não xuất hiện khoảng 5 ngày (từ 1 đến 7 ngày) sau nhiễm trùng, bao gồm đau đầu, sốt, buồn nôn, nôn. Các triệu chứng muộn có thể bao gồm cổ cứng, lú lẫn, mất tập trung, mất thăng bằng, chứng ảo giác và co giật. Sau đó bệnh tiến triển nhanh và thường dẫn đến tử vong trong vòng 5 ngày (từ 1 đến 12 ngày).

Do đó khi có các triệu chứng đầu tiên, bệnh nhân nên đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời, có thể làm giảm nguy cơ tử vong.

"Những cảnh báo đối với người dân thường xuyên tiếp xúc với môi trường nước ngọt ở các ao hồ, sông suối là cần thiết nhưng không thể áp đặt, ngay cả khi cảnh báo quá mức, cảnh báo lệch lạc cũng không tốt, thậm chí gây tác dụng ngược", bác sĩ Lâm nói.

Theo VnExpress