Cách sử dụng nhân sâm hiệu quả

Những năm gần đây, vì lợinhuận, một số hãng dược phẩm đã quảng cáo khuếch trương quá mức, khiến không ítngười ngộ nhận về tác dụng, dẫn tới tình trạng lạm dụng nhân sâm và thực tế đãcó những trường hợp phát sinh tai biến, do sử dụng nhân sâm bừa bãi.

Theo Đông y, nhân sâm có tác dụngđại bổ nguyên khí và cũng là vị thuốc quý hiếm, đứng đầu bộ thuốc quý  “Sâm -Nhung - Quế - Phụ”.

Khoa học ngày nay cũng đã chứngthực những tác dụng kỳ diệu, đồng thời còn phát hiện thêm nhiều tác dụng mới củanhân sâm, mà trước đây người xưa chưa biết.

Tuy nhiên, suy cho cùng: nhân sâmvẫn là một vị thuốc. Mà đã là thuốc, nhất thiết phải sử dụng đúng phương pháp,mới có thể phát huy được tác dụng tốt và tránh được hậu quả đáng tiếc.

Vậy, trong điều kiện gia đình, cóthể sử dụng nhân sâm trong những trường hợp nào, cách sử dụng cụ thể ra sao? Vàcần chú ý, kiêng kỵ những vấn đề gì?

1. Dùng để bồi bổ cơ thể

Pha trà uống: Nhân sâm thái thànhlát mỏng, mỗi lần dùng 1-2g, cho vào ấm, đổ nước sôi vào như là pha  trà. Sau 5phút có thể rót ra uống dần như trà. Có thể hãm vài lần như vậy, sau khi thấymùi vị đã nhạt thì lấy bã ra nhai và nuốt dần.

Sâm tán bột: Sâm sấy khô, tánmịn, mỗi lần dùng 1-2g, có thể dùng bột sâm pha nước uống hoặc uống trực tiếpbột sâm và chiêu bằng nước đã đun sôi.

Hai cách  kể trên thường áp dụngđối với chứng “khí hư” trong Đông y, với những biểu hiện chính: Người mệt mỏi,hay vã mồ hôi, thở yếu, chuyển hoá cơ bản kém.

Ngậm tan: Sâm thái thành lát thậtmỏng, mỗi lần ngậm một lát, cho đến khi mềm nát thì nuốt dần, ngày nuốt 3-4 lát.

Cách dùng này thường áp dụng đốivới người mắc bệnh lâu ngày, mệt mỏi, kém ăn, cùng chứng  “phế hư”- chức năng hôhấp suy giảm,  phổi yếu, thở gấp, ho suyễn.

Sắc uống: Nhân sâm thái lát, mỗingày dùng 5-10g, sắc kỹ với  nước, pha thêm 20-30g đường vào, chia thành nhiềulần uống và ăn cả cái. Trường hợp dùng để cấp cứu: tăng sâm lên 30-60g, sắc uốnghết ngay trong  một lần.

Cách này thường dùng trong trườnghợp cơ thể suy yếu nặng, sau phẫu thuật bị mất nhiều máu, cấp cứu lúc lâm nguy.

Nấu cháo ăn: Nhân sâm 3g, tháilát, sắc kỹ một lúc với nước, sau đó cho thêm gạo và nước vào nấu thành cháo ăn.

Cách dùng này có tác dụng bổdưỡng, thích hợp với những người mắc các chứng bệnh mạn tính đường tiêu hóa vàngười già cơ thể suy yếu, răng hỏng nhiều.

Sâm hấp trứng gà: Trứng gà 1 quả,khoét 1 lỗ nhỏ ở đỉnh, cho 1-2g bột nhân sâm vào, trộn đều. Lấy một miếng khăngiấy thấm nước cho ướt để dán kín lại rồi đem hấp chín. Mỗi ngày dùng 1 lần.

Cách dùng này thường áp dụng đểbồi bổ cơ thể đối với những người mắc các bệnh mạn tính.

Sâm hầm thịt gà:  Dùng gà mái 1con (gà chân đen càng tốt), làm sạch lông và tạp chất, mổ bụng cho 5-10g sâmthái lát vào rồi khâu kín lại; Hầm chín, ăn thịt, sâm và nước; mỗi tuần 1-2 lần.

Cách dùng này thường áp dụng đểbồi bổ cơ thể phụ nữ sau thời kỳ sinh đẻ.

Lưu ý: Trong những trường hợptrên, nếu không có nhân sâm, có thể thay thế bằng đẳng sâm, hoặc sâm bố chính,chỉ cần tăng liều lượng lên khoảng 2-3 lần.

2. Không nên lạm dụng

Nhân sâm là một vị thuốc quý,song đó không phải là thứ “vạn linh chi dược”. Hơn nữa, nếu sử dụng không hợplí, còn có thể dẫn đến cái họa “sát thân phá gia”,  như người xưa đã cảnh báo.

Từ xưa, trong giới Đông y đã lưutruyền một câu thành ngữ: “Đại hoàng cứu nhân vô công, nhân sâm sát nhân vôquá”. Nghĩa là: Đại hoàng (vị thuốc thông dụng, tương đối rẻ) có cứu được bệnhcũng không được ghi công, trong khi đó nhân sâm giết chết người vẫn không bịbuộc tội.

Trong sách “Y học nguyên lưuluận”, Danh y Từ Linh Thai còn đề cập tới một ngộ nhận rất đáng tiếc, đó là: Khiđã sử dụng đến nhân sâm mà bệnh nhân vẫn chết, người đời thường lầm tưởng rằng,thầy thuốc đã cố gắng tột độ, còn con cháu cũng đã hết mực hiếu nghĩa...  

Chính vì vậy, từ xưa nhân sâm cònlà thứ bị một số thầy thuốc thiếu lương tâm lợi dụng để tâng công, tránh tội.

Kết quả thực nghiệm dược lí hiệnđại cho biết, độc tính của nhân sâm tương đối thấp. Tuy nhiên, nếu không có bệnhmà lạm dụng, hoặc là dùng liều quá cao, thời gian sử dụng quá dài, vẫn có thểxuất hiện các phản ứng trúng độc.

Khi bị ngộ độc nhân sâm, thườngthấy những biểu hiện như mất ngủ, đau đầu, chóng mặt, thần kinh hưng phấn liêntục, trạng thái khoái cảm, huyết áp tăng cao, thân thể phù thũng, iả chảy lúcsáng sớm, da mẩn đỏ, mũi chảy máu v.v... Người phương Tây gọi đó là “Hội chứnglạm dụng nhân sâm”.

Một thông báo cho biết, có đôithanh niên nam nữ khỏe mạnh, đã dùng 30 gam hồng sâm, sắc lấy 800 ml cùng nhauuống; sau 10 phút cả hai người đều thấy đầu choáng, phiền táo, mắt nhìn không rõvật, ngôn ngữ rối loạn, thần trí mơ hồ v.v... may được cấp cứu kịp thời nên mớithoát nạn.

Một thông báo khác cho biết, mộttrẻ sơ sinh, ngay trong buổi sáng đầu tiên đã “được” cha mẹ cho uống nước sắccủa gần 1 gam sâm Cao Ly. Sau đó liền thấy đứa trẻ kêu khóc liên tục, không ngủ,chân tay co giật, thở gấp cùng với những triệu chứng nhiễm độc cấp tính khác;sau đem đi cấp cứu cũng không cứu nổi.

3. Những trường hợp không nêndùng

Người khỏe mạnh không nên dùngsâm

Người xưa thường bảo, đang khỏemạnh mà dùng sâm, chẳng khác gì ngôi nhà đang vững chắc lại đục tường cấy thêmcột vào để gia cố; như vậy không chỉ vô ích mà còn khiến ngôi nhà chóng hư hỏnghơn.

Quan sát lâm sàng hiện đại chothấy, không có bệnh mà dùng sâm có thể làm huyết áp tăng cao, miệng khô lưỡirát, đại tiện táo, chảy máu mũi và rối loạn chức năng nội tạng.

Cao huyết áp, xơ mỡ động mạch,không nên dùng độc vị nhân sâm

Trong sâm có một số chất có tácdụng chống phân giải chất béo, ví dụ như aspartic acid, arginine... Do đó, khidùng sâm, quá trình tích mỡ ở một số cơ quan và thành mạch máu sẽ có thể giatăng, như vậy có thể gây nguy hiểm đối với người bị cao huyết áp và xơ mỡ độngmạch.

Phụ nữ đang mang thai nói chungkhông nên dùng nhân sâm

Theo quan niệm của Đông y học,phụ nữ khi có thai nói chung không nên sử dụng đến phương pháp “đại bổ”.

Nếu dùng quá nhiều các thứ thuốcbổ như nhân sâm, long nhãn, gà hầm... có thể sinh ra một số chứng bệnh ở tỳ vị,trở nên phiền táo, trong miệng mọc mụn...

Ăn uống cần có đủ chất, nhưngkhông nên tiến hành bổ dưỡng quá nhiều, tạo nên sự dư thừa, gây cản trở cho quátrình chuyển hoá và nuôi dưỡng thai nhi.

Không dùng sâm bừa bãi đối vớitrẻ em

Trong sâm có một số thành phầnnhư panacen, panaquillon, panaxin, panax sapogenol... có thể gây ngộ độc. Trẻem, nhất là trẻ sơ sinh, cơ thể còn non yếu nên rất dễ trúng độc.

Trẻ bị ngộ độc sâm, thường có cáctriệu chứng: hay kêu khóc, quấy nhiễu không yên, mặt nhợt nhạt, xuất hiện cácvết tím bầm, co quắp, thở gấp, tim đập chậm, nôn mửa v.v...

Cho nên, khi sử dụng sâm đối vớitrẻ em, cần có sự hướng dẫn cẩn thận của thầy thuốc. Chớ nên cho trẻ uống sâm để“giải nhiệt”!

4. Giải độc nhân sâm

Đối với các phản ứng nhiễm độcnhân sâm, trường hợp nhẹ chỉ cần ngừng sử dụng là cơ thể sẽ dần dần hồi phục.Trường hợp nặng phải đưa ngay đến bệnh viện cấp cứu. Trường hợp ngộ độc nhẹ, cóthể dùng củ cải hoặc hạt củ cải giã nát sắc uống, cũng mang lại hiệu quả nhấtđịnh.

Theo Lương y Huyên Thảo