Bẫy “ảo” trên thị trường chứng khoán

Giao dịch bất thường

Thị trường là nơi gặp nhau giữa cung và cầu, đặc biệt hơn với thị trường chứngkhoán (TTCK) là nơi tụ hội của người mua - kỳ vọng cổ phiếu sẽ tăng giá, vàngười bán - kỳ vọng cổ phiếu sẽ xuống khi đạt tới lợi nhuận mục tiêu. Nhưngkhông phải lúc nào lực cầu xuất hiện trong phiên giao dịch là thực vì rất có thểngười mua và bán chỉ là một cá thể duy nhất.

Chính điều này lý giải một số hiệntượng lạ trên sàn chứng khoán khi có cổ phiếu có khối lượng giao dịch tăng vọtđột biến sau một thời gian dài mất thanh khoản hoặc có mức P/E cao đến mức philý.

Cổ phiếu của Công ty Khoáng sản Sài Gòn Quy Nhơn (SQC) có lẽ là một trường hợpđặc biệt trên sàn HNX khi PE trailing (theo 4 quý gần nhất) là 3,599 với khốilượng khớp lệnh trung bình mỗi ngày là dưới 1.000 đơn vị. So sánh với mức P/Ebình quân của thị trường ở mức 12 - 13x thì nếu nhà đầu tư chấp nhận mua SQC, họtrả giá quá đắt tương quan với kết quả kinh doanh của công ty.

Tuy nhiên, nhữngnhà đầu tư khôn ngoan thừa hiểu giao dịch của cổ phiếu trên dành cho cổ đông nộibộ chứ không cho NĐT bên ngoài khi các cổ đông lớn nắm giữ tới trên 73% vốn điềulệ (theo báo cáo thường niên của công ty).

Trường hợp các cổ phiếu giao dịch với khối lượng thấp trong thời gian dài đượcgiao dịch tích cực đột biến cũng là trường hợp đáng để suy ngẫm. Đi kèm với sựđột biến về khối lượng, thường là các tin tức nội gián về doanh nghiệp (bán đất,tăng vốn, lợi nhuận đột biến...) để tạo hiệu ứng nhằm gây sự chú ý của “đội làmgiá”. Hơn thế nữa, việc công bố các tin tức tốt của doanh nghiệp rất kịp thời,nhằm nâng đỡ giá cổ phiếu đang có dấu hiệu xuống do lực cầu giảm.

Khối lượng giao dịch các cổ phiếu đó trong những phiên phân phối đỉnh có thể lêntới 40% tổng giá trị niêm yết như trường hợp của Công ty Đầu tư và Xây lắp SôngĐà (SDD) hay Sara A, Sara B (SRA, SRB), bất chấp khối lượng giao dịch èo uộttrong thời gian dài. Trường hợp các đội tự doanh hay môi giới của CTCK nhảy vào“đánh” một mã chứng khoán nào thì nhiều khả năng 80 - 90% khối lượng chứng khoánkhớp lệnh đó là do các tài khoản của CTCK tự mua bán với nhau.

Trên cả hai sàn và đặc biệt sàn HNX, do ưu điểm quan sát được tổng khối lượngđặt lệnh và khối lượng lệnh không bị hạn chế như sàn HOSE, các môi giới có “sởthích” chèn lệnh mua tới hàng triệu cổ phiếu ở mức giá trần vào sát giờ đóng cửanhằm kích thích hưng phấn bầy đàn. Trái ngược lại, khi thị trường đảo chiều, trởnên xấu đi nhanh chóng trong phiên, những lệnh mua ảo tới hàng triệu đơn vị đangchờ khớp có thể bị hủy trong nháy mắt, tạo tâm lý hụt hẫng cho nhà đầu tư.

Vì tính thiếu minh bạch và thiếu chuyên nghiệp nên thị trường chứng khoán VN không phải là sàn chơi của các nhà đầu tư tay mơ

Thỏa thuận ngầm

TTCK cũng giống các thị trường hàng hóa khác, có những lúc toàn người mua vàngược lại toàn người bán, do đó, không phải thời điểm nào cũng dễ dàng mua haybán được chứng khoán. Các Sở GDCK quy định các mức giá giao dịch trong phiên (cảkhớp lệnh và thỏa thuận) phải tuân theo giá khống chế (trần - sàn) theo biên độ+/-5% đối với sàn HOSE và +/-7% đối với sàn HNX. Trên thực tế, khi cổ phiếu tăngnóng, nhiều nhà đầu tư sẵn sàng thỏa thuận để mua với mức giá trần 2 đến 3 phiêntới.

Ưu điểm lớn nhất là khi giao dịch thỏa thuận thời gian thanh toán rút ngắn xuốngt+1 hoặc t+2 thay vì t+3 như giao dịch thông thường. Tuy nhiên, phần lớn rủi rodo người mua chịu khi phải thanh toán với khoản tiền vượt trội trên giá trần củaphiên mà không thông qua Trung tâm Lưu ký (TTLK).

Khi thị trường lao dốc năm2008 với sự mất thanh khoản nghiêm trọng, nhiều thương vụ đã được rao giá trênthị trường với mức giá thỏa thuận rất hời (giảm sàn 4 - 5 phiên so với ngày chốt).Do vậy, mức giá thỏa thuận hiện trên bảng điện tử theo khung giá trần - sàn, chỉmang tính chất tham khảo cho nhà đầu tư, còn mức giá thực tế đã được các bênthỏa thuận ngầm từ trước.

Lách margin call

Đòn bẩy tài chính là công cụ đầu tư khá được ưa thích hiện nay, nhưng khi giátrị của danh mục đầu tư lao dốc, con dao hai lưỡi sẽ có thể sát phạt chính chủnhân của nó. Liệu có cách nào hạn chế được nghĩa vụ của nhà đầu tư buộc phải nộpthêm tiền hay bán chứng khoán bảo đảm nếu bị margin call?

Để giữ chân khách VIP, nhiều CTCK đã áp dụng chiêu thức giao dịch thỏa thuận đểgiúp khách hàng đảo nợ và tránh nghĩa vụ nộp thêm tiền hoặc chứng khoán bị mấtthanh khoản không thể khớp lệnh bán. Nhà đầu tư chỉ cần mở 2 tài khoản A1 và A2,đặt lệnh bán thỏa thuận chứng khoán từ tài khoản A1 sang A2, do vậy hợp đồng hỗtrợ thanh toán (cung cấp dịch vụ đòn bẩy) sẽ vẫn có hiệu lực nhưng núp dưới bóngcủa tài khoản A2.

Một chiêu “bình mới rượu cũ” tỏ ra khá lợi hại đặc biệt khi thị trường xấu,chứng khoán không thể khớp lệnh bán do sức cầu yếu, lực cung quá nhiều. Điều nàygiúp lý giải khi thị trường đi xuống mạnh, giao dịch thỏa thuận diễn ra khánhiều với giá trị lớn, phần nào đã đánh lừa nhà đầu tư về sức cầu và giao dịchthực tế của thị trường.

Vay tiền bán chứng khoán

Vay ứng trước t+3 chứng khoán có thể coi gần như không có rủi ro khi giao dịchkhớp lệnh được xác nhận bởi CTCK và tiền sẽ chuyển về theo ngày t+3 bởi TTLK.Nhưng khi thực hiện giao dịch thỏa thuận tương tự như trường hợp lách margincall, bản chất không có gì thay đổi.

Việc bán chứng khoán không có thực chất khinó chỉ chuyển từ tài khoản này sang tài khoản khác của một nhà đầu tư. Thay vìviệc bán chứng khoán mới được vay tiền ứng trước, nhà đầu tư vẫn có thể vay tiền,chịu ít phí giao dịch và lãi vay (không đáng kể).

Tiếp tục ví dụ ở trên, tài khoản A1 bán thỏa thuận sang tài khoản A2, nhà đầu tưcó thể vay ứng trước vào thời điểm t+0 mà t+2 mới phải nộp tiền vào tài khoảnA2. Phương thức này được một số CTCK áp dụng để vay tiền nóng của các ngân hàngcung cấp dịch vụ ứng trước khi họ gặp vấn đề về thanh khoản. Ngoài ra, các nhàđầu tư lướt sóng có thể coi đây là chiến thuật hiệu quả nếu họ xoay vòng tiềntheo tiến độ t+2 và đảo danh mục liên tục.

Kết quả kinh doanh ảo

Khi quyết định đầu tư vào bất cứ cổ phiếu nào, nhà đầu tư theo trường phái cơbản sẽ phải cân nhắc và đánh giá khả năng sinh lời của công ty đó dựa trên báocáo tài chính, đặc biệt là kết quả kinh doanh (KQKD). Tuy các chuẩn mực kế toánViệt Nam quy định việc ghi nhận doanh thu và chi phí khá chặt chẽ, việc thựchiện của doanh nghiệp vẫn chỉ mang tính chất tương đối. Trường hợp CTCK V.

Trước khi niêm yết trên sàn, khoản lợi nhuận ghi nhận trong KQKD năm 2009 củacông ty này lên tới hơn 200 tỷ, trong đó phần lớn được ghi nhận từ hợp đồngtương lai bán cổ phiếu Ngân hàng MB với giá 4x.

Thị giá hiện nay của cổ phiếu MBchỉ ở mức 22.000 - 23.000 đồng/cp và giá cao nhất của cổ phiếu này chưa từngchạm ngưỡng 4x. Ngoài ra, đối tác của thương vụ này là một công ty con có liênquan tới V, lợi nhuận có thực sự chảy vào tài khoản tiền của V không hay ở trênhợp đồng giấy thì vẫn là câu hỏi lớn.

Một trường hợp khá tai tiếng khác đã được mổ xẻ: Công ty Dầu khí Phương Đông(PDC) ghi nhận doanh thu trong khi tiền chưa được chuyển, hạch toán vào cáckhoản phải thu.

Khi kiểm toán vào doanh nghiệp, PDC buộc phải trích lập dự phòngdo đối tác mất khả năng thanh toán 46 tỷ đồng. Kết quả là, kết quả kinh doanh từlãi chuyển thành lỗ nặng. Do vậy, khi nhìn nhận kết quả kinh doanh của doanhnghiệp, nhà đầu tư phải nhìn nhận dòng tiền thực trên báo cáo luân chuyển tiềntệ, nếu không đó chỉ là con số lãi ảo treo lơ lửng.

Ngược lại với doanh nghiệp lãi ảo, các doanh nghiệp lỗ ảo trên sàn niêm yếtkhông phải là hiếm. Lỗ do ghi nhận các chi phí lớn nhằm trốn thuế, trục lợi chocông ty mẹ và ngoài ra làm đẹp báo cáo tài chính cho các cuộc thâu tóm. Công tyDầu thực vật T. gây ầm ĩ dư luận khi mua bán nguyên liệu đầu vào thông qua côngty mẹ khiến cho các cổ đông lớn quyết định rút lui và thoái vốn khỏi công ty này.

Cần nhấn mạnh thêm rằng, sự thua lỗ của công ty này xuất phát từ chi phí giánguyên liệu nhập khẩu quá cao trong khi doanh thu của công ty không tăng. Đây làđiều phi lý trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hồi phục, giá bán sản phẩm thường tăng mạnh hơn giá nguyên liệu đầu vào, trong khi công ty tích trữ lượng hàng tồnkho lớn.

Ai là người hưởng lợi trong việc ghi nhận lỗ của doanh nghiệp này? Chắcchắn là công ty mẹ giữ cổ phần chi phối (51%) đồng thời là pháp nhân độc quyềntrong việc nhập khẩu nguyên liệu cho T.

Khác với Công ty Dầu thực vật T., Côngty Nước giải khát T. là trường hợp “lỗ ảo” khác sau khi bị một tập đoàn thựcphẩm lớn K. thâu tóm.

Năm 2006 và 2007, công ty có lãi với EPS trên 2.000đ/cp nhờ ngành nghề kinhdoanh chính có lợi nhuận biên cao. Sản phẩm có sức tiêu thụ khá tốt nhờ vàothương hiệu và thị phần của T. ở miền Nam. Nhưng kể từ khi bị thâu tóm, công tynày rơi vào cảnh thua lỗ triền miên trong 2 năm liên tiếp do các chi phí bánhàng, quản lý doanh nghiệp rất lớn.

Nguyên nhân của vấn đề trên chỉ có thể đượchiểu là T đã bị K gạt hết những chi phí lớn sang nhằm làm đẹp báo cáo tài chínhcủa K. (vốn dĩ nổi tiếng với việc đầu tư chứng khoán trên TTCK).

Qua hai ví dụ trên, nhà đầu tư cần có nhận định sâu hơn về kết quả kinh doanhcủa doanh nghiệp: lỗ do chi phí gì (hàng tồn kho, dự phòng giảm giá đầu tư, cáckhoản dự phòng khác v..v.), lỗ tạm thời hay các chi phí phát sinh sẽ khiến phátsinh lỗ kéo dài.

Theo Lê Trương
Doanh nhân

 

TIN LIÊN QUAN