Hệ lụy của chọn nhà thầu Trung Quốc giá rẻ

Trung Quốc đã và đangthắng thầu hàng loạt dự án EPC (thiết kế - cung ứng vật tư thiết bị -xây lắp). Theo ông Tạ Văn Hường, Vụ trưởng Vụ Năng lượng, Bộ Công thương,ước tính số dự án mà nhà thầu Trung Quốc đang làm tổng thầu EPC hoặc giữvai trò chính trong liên doanh trúng thầu lên đến khoảng 80% dự án nhiệtđiện than đã ký kết hợp đồng trong Tổng sơ đồ điện 6 (tổng cộng có gần40 dự án trong tổng sơ đồ điện này, kể cả những dự án đang đàm phán).

Điều đáng nói là nhiềucông trình lớn do nhà thầu Trung Quốc thi công có tiến độ ì ạch, gặp rấtnhiều trục trặc khi đi vào vận hành.

Giá rẻ là thắng

Theo ông Tạ Văn Hường, hệthống thiết bị quản lý điều khiển, công nghệ cao của Trung Quốc thua kémcác nước G7, nhưng điều quan trọng là giá thầu rẻ hơn các nhà thầu thuộccác nước G7. Đó là ưu thế giúp các nhà thầu Trung Quốc trúng thầu rấtnhiều trong thời gian qua.

"Có dự án giá của nhàthầu Trung Quốc rẻ chỉ bằng nửa các nhà thầu khác, trong khi Luật Đấuthầu hiện không phân biệt nguồn gốc xuất xứ của thiết bị, hiển nhiênphải chọn loại giá rẻ hơn. Bởi thế, các nhà thầu Trung Quốc vượt quađược ngưỡng cho phép tham gia là họ thắng thầu", ông Hường cho biết.

Mức giá rẻ vượt trội mànhà thầu Trung Quốc đề xuất cũng là một trong các yếu tố để Chính phủcho phép mở rộng dự án Duyên Hải, Vĩnh Tân (nhà thầu Tập đoàn điện khíĐông Phương dù thi công dự án Hải Phòng 1 chậm tiến độ hơn 20 thángnhưng vẫn trúng thầu dự án Duyên Hải 1 và được phép tham gia thầu thêmdự án Duyên Hải 3).

Theo quy định của LuậtĐấu thầu hiện hành, khi lập hồ sơ mời thầu phải đưa ra yêu cầu tối thiểuđiểm kỹ thuật (trên 70%), với gói thầu kỹ thuật cao đòi hỏi điểm trên80% rồi mới xét đến tiêu chí tài chính. Theo các chuyên gia về đấu thầu,ở vòng sơ tuyển này, các nhà thầu dù kém về chuyên môn, kinh nghiệm đềudễ dàng vượt qua nếu thuê tư vấn giỏi hoặc liên danh với các nhà thầu cóđủ năng lực kinh nghiệm.

Nói như ông Nguyễn VănThụ, Chủ tịch Hiệp hội Cơ khí, Luật Đấu thầu chỉ căn cứ chủ yếu vào giárẻ, nếu vậy thì không ai cạnh tranh được với nhà thầu Trung Quốc. Điềunày dẫn đến một thực tế, nhiều dự án nhà thầu EU, Nhật Bản nghe đếnTrung Quốc đã "sợ", không tham gia đấu thầu.

Ngày 3/8, tại Nhà máy nhiệt điện Hải Phòng (nhà thầu TQ làm tổng thầu EPC) xảy ra vụ nổ hóa chất làm 2 công nhân thiệt mạng, 4 người bị thương

Ông Ngô Ngọc Quy, Phó cụctrưởng Cục Đấu thầu (Bộ KH-ĐT) cho biết, rất nhiều dự án điện lớn phảisử dụng vốn vay thương mại của Trung Quốc, vì vậy việc buộc phải chọnnhà thầu nước này là đương nhiên.

Theo ông Tạ Văn Hường, cónhững dự án trong hồ sơ mời thầu quy định ai trúng thầu phải dàn xếp vốncho dự án, và nhiều dự án điện phải sử dụng phần lớn tín dụng của TrungQuốc (mới đây nhất là dự án nhiệt điện Vĩnh Tân 2 vừa khởi công với 85%vốn vay từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc và vốn ODA của Trung Quốc).Nhà thầu các nước G7 cũng dàn xếp được vốn, nhưng giá thầu quá cao nênchủ đầu tư không chọn.

Những hệ lụy

Hai dự án nhiệt điệnQuảng Ninh 1 (Tập đoàn điện khí Thượng Hải làm tổng thầu), nhiệt điệnHải Phòng 1 (Tập đoàn điện khí Đông Phương làm tổng thầu) vừa qua đã vậnhành thiếu ổn định, bị cháy lò, hỏng hóc thiết bị.

Theo chủ đầu tư dự án HảiPhòng 1 là Công ty CP nhiệt điện Hải Phòng, Tổ máy 1 phát điện từ tháng9/2009 nhưng chỉ sau một tháng hoạt động đã gặp sự cố hư hỏng bộ quánhiệt (nhà thầu buộc phải thay thế 90 ống quá nhiệt và hệ thống điện) vàcác sự cố khác như xì hơi đường ống, trục trặc hệ thống tuần hoàn nước…

Ông Thụ cho rằng, khiếmkhuyết ở chỗ chúng ta chưa có hàng rào kỹ thuật để kiểm tra công nghệ,thiết bị của nhà thầu Trung Quốc. Nhà thầu chính Trung Quốc sau khithắng thầu đa phần đều giao cho nhà thầu nhỏ hơn nên chất lượng từng góithầu đến đâu chưa dễ khẳng định.

Một hệ lụy khác là khicác nhà thầu Trung Quốc thắng thầu, không chỉ doanh nghiệp sản xuấtthiết bị trong nước không có cơ hội làm thầu phụ, mà ngay cả những laođộng phổ thông cũng không chen chân nổi khi mỗi nhà thầu Trung Quốc đều"cõng" theo một số lượng nhân công, kể cả lao động phổ thông rất lớn.

Trong khi Quyết định 87 (ngày19/5/2004) của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế Quản lý hoạt độngcủa nhà thầu nước ngoài trong lĩnh vực xây dựng quy định: tổng thầu nướcngoài chỉ được đưa vào Việt Nam những chuyên gia quản lý kinh tế kỹthuật và lao động tay nghề cao mà Việt Nam không đáp ứng được.

Đại diện cho tiếng nóicủa các doanh nghiệp cơ khí, thiết bị trong nước, ông Nguyễn Văn Thụchia sẻ, doanh nghiệp trong nước rơi vào cảnh mất hết việc do nhà thầuTrung Quốc thắng thầu ồ ạt.

Với nhà thầu các nước G7trước đây, nhà thầu phụ Việt Nam có thể thực hiện tới 30% khối lượngtriển khai gói thầu EPC nhờ được giao chế tạo số lượng lớn kết cấu théphay các thiết bị phi tiêu chuẩn. Nhưng khi nhà thầu Trung Quốc thắngthầu, họ mang sang Việt Nam từ người lao động đến cái bu-lông, ốc vít,thiết bị nào không nhập từng phần được thì họ lắp ráp nguyên chiếc rồimang sang.

"Điều tôi thấy khó hiểunhất là Quyết định 87 đã rõ, nhưng nhiều chủ đầu tư mặc nhiên coi việcnhà thầu Trung Quốc mang lao động phổ thông sang như chuyện đã rồi", ôngThụ băn khoăn.

Trong một cuộc họp đầutháng 8 tại Bộ Công thương, bà Trần Thị Hà, Phó tổng giám đốc Tập đoàndầu khí Việt Nam thẳng thắn nói: Nhìn cách nhà thầu Trung Quốc mang theocả thiết bị vệ sinh công nghiệp, cả lao động dọn dẹp sang dự án Nhà máyđạm Cà Mau là đủ thấy, chủ đầu tư được giá rẻ nhưng xã hội lại thiệt hạinhiều. Tuy nhiên, không phải chủ đầu tư nào cũng nhìn ra được điều này.

Theo ông Hường, điều nàycó thể hạn chế nếu chủ đầu tư ngay trong hồ sơ mời thầu tách bạch rõphần việc nào phải dành cho nhà thầu trong nước.

Xem xét lại cơ chế đấuthầu ưu ái giá rẻ hiện nay là điều mà nhiều nhà thầu kiến nghị. "Trongđấu thầu cần dựng lên những hàng rào khắt khe hơn để đảm bảo chất lượngdự án, chẳng hạn hồ sơ mời thầu chỉ rõ chất lượng thiết bị chỉ chấp nhậncủa G7 hoặc phải được kiểm chứng trên thế giới, thì ít nhà thầu TrungQuốc có thể đáp ứng được", ông Hường nói.