Từ ngai vàng xuống cống nước

Là nhà lãnh đạo lậpdị và khó đoán nhất trên hành tinh, để lại dấu ấn riêng trên chính trường thếgiới, Gadhafi kết thúc 42 năm cầm quyền ở Libya với một cái chết thảm.

Gadhafi chào đờivào năm 1942 trong một gia đình du mục nghèo thuộc bộ lạc Bedouin ở Sirte, mộtthành phố ven biển. Ông từng học địa lý tại Đại học Benghazi, nhưng sau đó từ bỏđể gia nhập quân đội.

Chàng sĩquan đầy tham vọng trở thành người đứng đầu Libya ở tuổi 27 sau khi lãnhđạo một cuộc đảo chính quân sự không đổ máu để lật đổ vua Idris vào năm1969. Gadhafi tự phong cho ông là “nhà lãnh đạo anh em”, “người dẫnđường của cách mạng” và “người bảo vệ hơn 6 triệu dân Libya”. Gadhafitừng có nhiều lời phát biểu đặc biệt, chẳng hạn ông cho rằng mình là"Vua của các vị vua châu Phi" hay là "lãnh tụ của toàn thể người Hồigiáo".

Sau khi nắm quyền,Gadhafi đề ra một triết lý chính trị dựa trên những tư tưởng của châu Phi, thếgiới Ảrập và những người chống chủ nghĩa tư bản. Những tư tưởng ấy được ông hòatrộn với một số khía cạnh của đạo Hồi. Mặc dù Gadhafi cho phép tư nhân quản lýnhững công ty nhỏ, song chính phủ lại kiểm soát những doanh nghiệp lớn.

Cựu lãnh đạo Libyangưỡng mộ cố tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser. Chủ nghĩa dân tộc và xã hộicủa Nasser cũng là thứ mà ông tôn sùng. Với tư cách là thành viên chủ chốt trongPhong trào Không liên kết trong giai đoạn Chiến tranh Lạnh, Gadhafi cố gắng điềuchỉnh hệ thống chính trị của Libya để nó có thể trở nên ưu việt hơn cả chủ nghĩaxã hội và chủ nghĩa tư bản.

Gadhafi đóng vaitrò quan trọng trong quá trình kêu gọi thế giới Ả rập phản đối hiệp định hòabình giữa Ai Cập và Israel vào năm 1978.

Sau khi một sốquốc gia Ảrập xa lánh Libya vì quan điểm của Gadhafi đối với xung đột giữaIsrael và Palestine, trọng tâm chính sách đối ngoại của ông chuyển từ thế giớiẢrập sang châu Phi.

Ông từng nảy ra ýtưởng thành lập “Hợp chủng quốc châu Phi” để toàn lục địa châu Phi dùng chungmột đồng tiền, một quân đội và mỗi công dân có thể di chuyển tự do trên khắp lụcđịa.

Năm 1977,Gadhafi đổi tên nước thành Đại dân quốc Nhân dân Xã hội chủ nghĩa Ảrập Libya,đồng thời cho phép người dân bày tỏ quan điểm trong các đại hội nhân dân. Mặc dùvậy, nhiều người vẫn coi chính quyền của ông là thể chế độc tài quân sự. Họ cáobuộc ông kìm hãm xã hội dân sự và đàn áp không thương tiếc những người chốngđối, theo Al-Jazeera.

Mối quan hệ củaGadhafi với phần còn lại của thế giới có thể được mô tả bằng từ “thất thường”.Trong rất nhiều năm, phương Tây coi Gadhafi là người hạ đẳng. Giới lãnh đạophương Tây cáo buộc Gadhafi đứng đằng sau vụ đánh bom máy bay chở khách tạiLockerbie, Scotland khiến 270 người chết vào năm 1988. Đây có lẽ là sự kiện nổitiếng và gây tranh cãi nhất liên quan tới hình ảnh Gadhafi trên trường quốc tế.Trong suốt nhiều năm, ông từ chối trách nhiệm trong vụ đánh bom máy bay, dẫn đếnviệc Liên Hợp Quốc cấm vận Libya và nhiều nước phương Tây coi Libya là quốc giakhông thân thiện. Nhưng vào năm 2003, vị đại tá thừa nhận trách nhiệm trong vụđánh bom Lockerbie và chấp nhận bồi thường cho thân nhân của các nạn nhân. Cũngtrong năm đó khoảng cách giữa Libya với phương Tây được rút ngắn thêm sau khiGadhafi tuyên bố từ bỏ toàn bộ kho vũ khí hủy diệt hàng loạt của ông.

Tình hình đangdiễn biến theo chiều hướng thuận lợi thì tới tháng 9/2009, Gadhafi tới Mỹ lầnđầu tiên để tham dự một phiên họp của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Theo dự kiếnbài phát biểu của ông kéo dài 15 phút, nhưng cuối cùng ông nói hơn một giờ. Vịđại tá xé một bản sao Hiến chương Liên Hợp Quốc, nói Hội đồng Bảo an là một cơquan khủng bố giống như Al-Qaeda, yêu cầu các nước đế quốc từng xâm lược châuPhi bồi thường 7,7 nghìn tỷ USD cho các nước thuộc địa cũ.

Vào tháng hai nămnay, chỉ vài tuần sau khi các cuộc biểu tình nổ ra trên đường phố khiến tổngthống của Tunisia và Ai Cập từ chức, cuộc nổi dậy chống Gadhafi đã bùng lên từphía đông của đất nước.

Mấy ngày sau,Gadhafi dùng quân đội để trấn áp cuộc nổi dậy và tuyên bố trên truyền hình rằngông sẽ truy đuổi những người chống đối trên mọi tấc đất, trong mọi ngôi nhà,trên mọi con đường. Ông ta gọi những người chống đối là "chuột" và khẳng địnhhành động của họ là hậu quả của việc dùng thuốc gây ảo giác. Bài phát biểu nàyđẩy sự căm phẫn của những người chống đối lên một nấc thang cao hơn, khiến lànsóng nổi dậy phát triển mạnh hơn. Xung đột vũ trang nhanh chóng biến thành nộichiến và với sự hỗ trợ của liên quân quốc tế do NATO chỉ huy, lực lượng chốngđối dần chiếm thế thượng phong trên chiến trường.

Ngày 27/6, nhữnghành động bắn giết dân thường của chính phủ Gadhafi được đưa lên Tòa án Hình sựQuốc tế. Sau đó cơ quan này ra lệnh bắt Gadhafi, một con trai của ông và ngườiđứng đầu cơ quan tình báo quốc gia Libya vì tội ác chống lại loài người.

Các thành phố quantrọng của Gadhafi lần lượt rơi vào tay quân nổi dậy. Sau khi thủ đô Tripoli thấtthủ, Gadhafi chạy về thành phố Sirte, quê hương của ông. Trong bài phát biểutrước khi quân nổi dậy tiến vào Tripoli, ông cáo buộc tình báo phương Tây câukết với tổ chức khủng bố Al-Qaeda để phá hoại Libya.

Vào ngày 20/10,phe nổi dậy tuyên bố giải phóng hoàn toàn thành phố Sirte và bắt được Gadhafikhi ông đang ẩn bên trong những cống thoát nước bằng bê tông. Vài giờ sau họtuyên bố ông đã chết. Đoạn video về cái chết của ông được phát rộng rãi trêntoàn thế giới.

Theo Vnexpress