Xung đột lợi ích

Lúc đó Microsoft là ngôi sao sáng trong nền kinh tế kỹ thuật số đang cất cánh,đem lại cho Mỹ biết bao lợi thế, biết bao lợi nhuận. Thế nhưng vì sao Chính phủMỹ, không những không nuông chiều đứa con cưng của mình mà còn muốn trừng phạtnó? Vì họ hiểu nếu để Microsoft một mình một chợ trên thương trường, lợi íchtrước mắt dù to lớn cũng không thể nào so với thiệt hại nó đem lại khi tính cạnhtranh bị triệt tiêu, doanh nghiệp khác không còn cơ may tham gia thị trường vàcải tiến công nghệ có nguy cơ đình trệ.

Thử tưởng tượng nếu Microsoft là doanh nghiệp nhà nước, trực thuộc Tổng thống Mỹhay một bộ nào đó, liệu việc điều tra có tiến hành được chăng hay dù tiến hành,liệu có khó khăn hơn gấp bội lần chăng?

Các sự vụ gần đây liên quan đến các tập đoàn kinh tế nhà nước dù sao cũng có tácdụng tốt. Nó xóa tan những hoài nghi, những phân vân trước đây ở nhiều người vềchuyện độc quyền hay vai trò của doanh nghiệp nhà nước vì họ cho rằng ưu ái chodoanh nghiệp nhà nước là chuyện bình thường. Hàng chục hàng trăm bài viết côngphu phân tích sâu sắc chưa chắc đã làm chuyển biến nhận thức của nhiều ngườibằng những câu chuyện diễn ra trong thực tế.

Vấn đề còn lại là tìm một mô hình thích hợp với hoàn cảnh nước ta để hạn chếnhững điểm yếu của cách tổ chức các tập đoàn, tổng công ty nhà nước như hiệnnay.

Đầu tiên, có thể khẳng định khó tránh được sự xung đột lợi ích một khi chủ sởhữu doanh nghiệp nhà nước chính là các cơ quan điều hành nền kinh tế, quản lý xãhội như các bộ hay các địa phương.

Sự bất cập này càng bộc lộ rõ khi chủ sở hữu là người đứng đầu chính phủ.

Con đường cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, biến chúng thành các công ty cổ phần, đa sở hữu chính là con đường phải tiến hành

Chủ sở hữu thì luôn muốn dành cho doanh nghiệp của mình mọi thuận lợi, muốndoanh nghiệp của mình luôn phát triển bất kể cách phát triển đó có gây bất lợicho ai khác. Trong khi đó, cơ quan điều hành nền kinh tế nói chung phải cân đốilợi ích của mọi thành phần tham gia, phải giữ vai trò công minh và đặt lợi íchcủa đất nước lên trên hết.

Giả sử chủ sở hữu là người đứng đầu chính phủ yêu cầu bộ, ngành bên dưới ưu áicho doanh nghiệp trực thuộc, đó không phải là xung đột lợi ích thì là gì nữa?Các bộ, ngành muốn kiểm tra giám sát loại doanh nghiệp này cũng phải dè chừnghoặc thậm chí bị vô hiệu hóa.

Vì thế, phải tách biệt vai trò chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước ra khỏi vai tròquản lý nhà nước - càng sớm càng tốt và càng triệt để càng hay.

Nhưng tách biệt như mô hình SCIC (Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước)là không hiệu quả vì đứng đầu SCIC vẫn là các quan chức nhà nước kiêm nhiệm. Ởđây thế giới đã có nhiều mô hình đáng tham khảo, như thuê chuyên gia độc lập, tổchức quỹ đầu tư không bị chi phối về chính trị, vấn đề là chúng ta liệu có đủ ýchí để làm theo hay không mà thôi.

Thứ đến, con đường cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, biến chúng thành cáccông ty cổ phần, đa sở hữu chính là con đường phải tiến hành.

Con đường này không phải là không trả giá như thất thoát tài sản nhà nước, hìnhthành các nhóm lợi ích mới, sự lũng đoạn dưới những hình thức mới. Tuy nhiên, đikèm với cổ phần hóa và đại chúng hóa các doanh nghiệp nhà nước, tính minh bạchcủa chúng bắt buộc phải được nâng lên, sự giám sát chia đều cho toàn xã hội thìcái giá phải trả rẻ hơn nhiều so với sự thất thoát do các tập đoàn gây ra.

Cuối cùng, bộ khung luật lệ, quy định của chúng ta, tuy còn phải điều chỉnhnhiều nhưng đã tương đối đầy đủ trong chức năng giám sát hoạt động của doanhnghiệp nhà nước.

Sự buông lỏng chức năng quản lý giám sát của các cơ quan nhà nước mà một phần làdo sự xung đột lợi ích nói trên cũng góp phần làm xấu thêm tình hình. Chỉ nóiriêng chuyện yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty phải báo cáo tài chính thường kỳ,có kiểm toán, nếu thực hiện nghiêm chỉnh cũng đã giúp ngăn ngừa gánh nặng nợ nầnở nhiều doanh nghiệp.

Hoặc một quy định rất rõ ràng “Chủ tịch hội đồng quản trị không kiêm tổng giámđốc công ty” đã được nêu trong Luật Doanh nghiệp Nhà nước, Nghị định 101 về việcthí điểm thành lập tập đoàn và nhiều văn bản khác.

Thậm chí có văn bản ghi nhưmột lời nhắc nhở sau nhiều lần “trên bảo dưới không nghe”: “Nghiêm chỉnh tuânthủ quy định Chủ tịch Hội đồng quản trị không kiêm Tổng giám đốc của công ty”!Thế nhưng chúng ta vẫn thấy trong một thời gian dài ở nhiều tập đoàn hai vị trínày vẫn do một người đảm nhận. Luật lệ một khi không được tuân thủ sẽ trở thànhtấm bình phong che giấu nhiều chuyện sai trái trong quản lý các doanh nghiệp nhànước.

Theo Nguyễn Vạn Phú
TBKTSG

TIN LIÊN QUAN