Mất đối tác lớn, thị trường lúa gạo VN sẽ ra sao?

Thậm chí, chính quyền của tân Tổng thống Benigno Aquino còn đưa ra kế hoạch tựtúc lương thực bằng các giải pháp thúc đẩy sản xuất nội địa, đồng thời nói sẽthay đổi chính sách nhập gạo.

Tổng công ty Lương thực miền Nam gặp khó

Philippines mua nhiều gạo nhất của Việt Nam kể từ năm 1995. Cho đến trước năm2005, Việt Nam bán gạo cho quốc gia này chủ yếu bằng con đường ngoại giao, thôngqua đàm phán cấp Chính phủ.

Từ năm 2005 đến nay, tuy việc mua bán chuyển sang hình thức đấu thầu tập trung,nhưng doanh nghiệp Việt Nam do Tổng công ty Lương thực miền Nam (tổng II), đượcBộ Công thương chỉ định làm đầu mối dự thầu, vẫn thường trúng phần lớn sản lượng.Trung bình mỗi năm, Philippines nhập khẩu khoảng 2,5 – 3 triệu tấn gạo, hai phầnba trong số này mua từ Việt Nam.

Giá gạo xuất khẩu theo các hợp đồng tập trung sang thị trường Philippines, luôncao hơn mặt bằng chung thị trường và thường được doanh nghiệp lấy làm đối trọngđi thương thuyết bán hàng thương mại.

Doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo sang thị trường Philippines, phần lớn lànhững đơn vị nhà nước, thuộc tổng II. Mỗi lần trúng thầu, tổng II được chia 20%sản lượng, số còn lại, tuỳ vào năng lực xuất khẩu của từng đơn vị để phân bổ.

Gạo xuất khẩu đang được chuyển về kho một công ty lương thực tại đồng bằng sông Cửu Long (Ảnh: Lê Quang Nhật)

Ông Trần Đức Tụng, nguyên chuyên viên Vụ Kế hoạch, Bộ Nông nghiệp và phát triểnnông thôn cho rằng, việc bán được lượng gạo lớn, với giá cao cho nước này đãmang lại lợi ích cho quốc gia, doanh nghiệp và nông dân trong nhiều năm qua. Thếnhưng, tính năng động thương trường, yếu tố quyết định thành bại trong hiệu quảkinh doanh, theo ông cũng mất đi khi doanh nghiệp phụ thuộc quá nhiều vào mộtthị trường như Philippines.

“Một khi anh có sẵn lượng quota xuất khẩu ổn định, anh sẽ chây ì trong việc tìmkiếm thị trường mới”, ông Tụng nói. Đồng thời cho rằng, mất hẳn thị trườngPhilippines có cái thiệt, nhưng cũng mang lại nhiều điều tích cực. Đó là, giúpdoanh nghiệp nhanh nhạy hơn trong dự báo, tìm kiếm thị trường, hơn hết là tạo ramôi trường cạnh tranh lành mạnh, loại dần doanh nghiệp nhà nước yếu kém ra khỏicuộc chơi.

Cạnh tranh lành mạnh hơn

Nhiều chuyên gia kinh tế còn cho rằng, bán gạo theo hình thức đấu thầu tập trungcòn mang đến nhiều mặt trái khác, chẳng hạn như bị hớ giá. Vì thông thường, hợpđồng tập trung mở vào cuối năm hoặc đầu vụ sản xuất. Lúc này, thị trường gạo thếgiới hầu như không có giao dịch, nên mặt bằng giá không phản ánh sát thực tế.

Theo ông Trần Đức Tụng, từ năm 2005 đến nay, chỉ có duy nhất trường hợp cuối năm2009 là doanh nghiệp bán giá  gạo sát với thế giới, và có hiệu quả cao (trúngthầu 1,6 triệu tấn, giá trung bình 570 USD/tấn - PV).

Liên tiếp trong hai năm2007 - 2008, do giá gạo lúc ký hợp đồng thấp hơn lúc giao hàng nên doanh nghiệpbị mất ăn hàng trăm triệu USD. “Đau” hơn, theo ông Tụng, một khi doanh nghiệpbán giá thấp sẽ quay lại đánh tụt giá lúa mua của nông dân, khiến họ thiếu độnglực sản xuất.

Trong thông báo mới phát đi vài ngày gần đây, chính quyền tân Tổng thống BenignoAquino khẳng định sẽ hạn chế tối đa mua gạo bằng hình thức đấu thầu tập trungqua một vài công ty lương thực quốc gia (NFA). Thay vào đó, giới thương nhân, dựkiến sẽ được miễn thuế để tham gia mua gạo. Thực tế, chính sách này đã được ápdụng từ đầu 2010, một số thương nhân nước này đã vào các tỉnh đồng bằng sông CửuLong mua gạo trực tiếp của doanh nghiệp, số lượng lến đến trên 700 ngàn tấn.

Chuyên gia thương mại Nguyễn Đình Bích, đánh giá thông tin này sẽ  khiến xuấtkhẩu gạo trong những năm tới không còn tập trung vào một vài đầu mối chính mà cơhội chia đều cho các doanh nghiệp. Do đó, theo ông, thị trường sẽ sôi động hơn,cạnh tranh quyết liệt hơn khi có nhiều doanh nghiệp được tham gia xuất khẩu vàđưa đến đầu ra ổn định cho người trồng lúa.

Vấn đề còn lại là cách điều hành của Bộ Công thương, VFA như  thế nào để tránhtình trạng doanh nghiệp cạnh tranh không lành mạnh, giảm giá bán, làm ảnh hưởngđến lợi ích chung. Nhiều ý kiến cho rằng, việc kiểm soát giá sàn, đăng ký xuấtkhẩu vẫn phải quy trì, tuy nhiên cần linh động theo diễn biến thị trường.

Theo Đặng Hoàng
SGTT

TIN LIÊN QUAN