Vốn ngân hàng: Phòng thủ chồng chéo

Các ngân hàng thương mại nỗlực, kể cả dưới sức ép của một số biện pháp hành chính, giảm lãisuất tiết kiệm và cho vay, nhưng lãi suất vẫn chưa về mức kỳ vọng.

Nguyên nhân chính là hàng loạt biện pháp phòng thủ trong trích lập dựphòng rủi ro mà Ngân hàng Nhà nước dựng lên nhằm bảo vệ sự an toàncủa các tổ chức tín dụng từ nhiều năm nay đang khiến chi phí giáthành huy động vốn của ngân hàng tăng cao và lãi suất đầu ra không thểnào giảm được.

Năm năm đã quá 86 ngày

Một phần ba biên chế nhân lực của chi nhánh Ngân hàng Nhà nước tại cáctỉnh, thành là cán bộ bộ phận thanh tra, giám sát. Hoạt động thanhtra rải đều hàng tháng, hàng quí tại các ngân hàng trên địa bàn.

Một trong những vấn đề được thanh tra Ngân hàng Nhà nước xem xét kỹ nhấttrong các cuộc kiểm tra là tỷ lệ trích lập dự phòng rủi ro. Điềunày là xác đáng vì hiện nay tín dụng vẫn là hoạt động chủ lực củacác ngân hàng. Các khoản cho vay, cho dù có tài sản thế chấp, vẫnphải phân loại theo từng nhóm theo quy định của Ngân hàng Nhà nước vàtrích lập dự phòng cụ thể tương ứng cho từng khoản vay đó.

Theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 quy định phân loại nợ,trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạtđộng ngân hàng của tổ chức tín dụng, nợ cho vay của ngân hàng đượcphân ra làm năm nhóm với mức trích lập cụ thể từ 0-100% tùy mức độrủi ro.

Ngoài các mức trích cụ thể này, điều 9 của Quyết định 493 còn quyđịnh rõ: “Các tổ chức tín dụng phải trích lập và duy trì dự phòngchung bằng 0,75% tổng giá trị của các khoản nợ. Trong thời hạn tối đanăm năm kể từ khi quyết định này có hiệu lực, tổ chức tín dụng phảitrích lập đầy đủ số tiền dự phòng chung”.

Quyết định 493 được đăng công báo ngày 30/4/2005 và có hiệu lực từ15/5/2005. Tính đến nay thời hạn tối đa năm năm quy định tại điều 9 nóitrên đã là năm năm cộng thêm 86 ngày. Nghĩa là tất cả các tổ chứctín dụng đã phải trích thêm một khoản dự phòng chung 0,75% tổng giátrị các khoản nợ.

Thí dụ nếu tổng dư nợ của một ngân hàng là 20.000 tỉ đồng, ngân hàngđó phải trích dự phòng chung 150 tỉ đồng. Nếu gọi các khoản dựphòng cụ thể cho từng khoản vay là phòng thủ cấp một, thì dự phòngchung 0,75% là phòng thủ cấp hai mà không ngân hàng nào không phải thựchiện.

Một tính toán cho thấy, tổng dư nợ của ngân hàng hiện khoảng 1,99 triệu tỉ đồng. 0,75% trích dự phòng chung của dư nợ nói trên là gần 15.000 tỉ đồng - một số vốn không nhỏ để đưa vào sản xuất - kinh doanh (Ảnh: Reuters)

Tiền “chết”

Dự phòng chung, theo định nghĩa tại khoản 2, điều 2, Quyết định 493 là“khoản tiền được trích lập để dự phòng cho những tổn thất chưa xácđịnh trong quá trình phân loại nợ và trích lập dự phòng cụ thể vàtrong các trường hợp khó khăn về tài chính của tổ chức tín dụng khichất lượng các khoản nợ suy giảm”. Điều 17 nói rõ: “Dự phòng chung vàdự phòng cụ thể được hạch toán vào chi phí hoạt động của ngân hàng(đưa vào tài khoản “dự phòng rủi ro”)”.

Như vậy, một khi được tính vào chi phí hoạt động, các khoản dự phòngchung và cụ thể là có lợi cho ngân hàng, bảo vệ ngân hàng khỏi bịrủi ro tối đa. Song cũng chính vì được phòng thủ chặt chẽ như thế,ngân hàng đâm ra bị bó tay. Thứ nhất, khi huy động vốn, ngân hàng phảitrích một tỷ lệ nhất định đảm bảo dự trữ bắt buộc.

Thứ hai khi cho vay phải trích dự phòng cụ thể từng khoản, nay thêm dựphòng chung là chồng chéo. Chênh lệch lãi suất đầu vào đầu ra củangân hàng hiện đang rút ngắn dần, chỉ còn 1-2%/năm. Theo chi nhánh Ngânhàng Nhà nước Tp.HCM, lãi suất cho vay tiền đồng bình quân của các ngânhàng trên địa bàn tháng 7/2010 là 13,91%/năm. Nay phải trích dự phòngchung 0,75% trên tổng dư nợ - đây chính là mấu chốt của câu chuyện vìsao ngân hàng không thể hạ lãi suất cho vay được!

Ở một khía cạnh khác, thử tính số tiền trích lập dự phòng chungnằm bất động là bao nhiêu. Cuối năm 2009, tổng dư nợ của hệ thống ngânhàng, theo nhiều số liệu tính toán, ước tính 1,76 triệu tỉ đồng. Tăngtrưởng tín dụng bảy tháng đầu năm nay, theo Ngân hàng Nhà nước là 12,97%,như vậy tổng dư nợ của ngân hàng hiện khoảng 1,99 triệu tỉ đồng. 0,75%trích dự phòng chung của dư nợ nói trên là gần 15.000 tỉ đồng - mộtsố vốn không nhỏ để đưa vào sản xuất - kinh doanh.

Từ tháng 5/2010 trở về trước, các ngân hàng thường không trích đủ dựphòng rủi ro chung, lấy lý do là chưa đến hạn và họ đưa ra lộ trìnhtrích lập. Chẳng hạn có ngân hàng đầu năm nay đã trích 0,5%. Một sốngân hàng trích ít hơn 0,3-0,4%. Thanh tra Ngân hàng Nhà nước cũng châmchước vì chưa đến hạn.

Nhưng kể từ giữa tháng5/2010, việc châm chước không còn nữa. Điều 20 của Quyết định 493 liệtkê rõ các hình thức xử lý nếu ngân hàng nào vi phạm, không trích lậpđầy đủ dự phòng chung, trong đó có tăng trích lập dự phòng tương ứngvới mức độ rủi ro của các khoản nợ và hạn chế tín dụng, mở rộngmạng lưới, nội dung hoạt động…

Khi hoạt động tín dụng mang lại quá ít lợi nhuận, ngân hàng đãchuyển sang tăng cường giao dịch trái phiếu. Thực tế kinh doanh tráiphiếu giờ đây cũng không mang lại nhiều lợi nhuận, nhưng vẫn còn thuậnlợi hơn tín dụng.

Thời điểm thực hiện Thông tư 13/2010/TT-Ngân hàng Nhà nước ngày 20/5/2010về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụngđang ngày một gần, từ ngày 1/10/2010. Các khoản cho vay chứng khoán vàkinh doanh bất động sản chuẩn bị phải tính hệ số rủi ro tới 250% thayvì 100% như trước. Thông tư 13 sẽ là một hàng phòng thủ thứ ba cho sựan toàn của các ngân hàng. Hơn nữa, sự an toàn của các ngân hàng cầnphải được nhìn nhận như thế nào một khi dòng vốn chảy từ đây vàonền kinh tế không suôn sẻ?

Quyết định 493 ra đời đã hơn năm năm và trong thời gian đó đã xảy racuộc khủng hoảng tài chính thế giới, khiến những khái niệm an toàntài chính cũng thay đổi. Đã đến lúc Ngân hàng Nhà nước nên xem xét lạicơ chế phòng thủ cho các tổ chức tín dụng, lược bớt sự chồng chéođể mặt bằng lãi suất có thể vận động theo chỉ đạo của Chính phủcũng như đòi hỏi của nền kinh tế.

Theo Hải Lý
TBKTSG

TIN LIÊN QUAN